İngiltere, yapay zeka ve 3B biyoteknolojiyle hayvan deneylerine son vermeye hazırlanıyor

Hükümet, 2030’a kadar köpek ve primatlar üzerindeki testleri azaltmayı hedefliyor

İngiltere, bilimsel araştırmalarda hayvan deneylerinin aşamalı olarak sonlandırılması için yapay zeka ve biyoteknolojik inovasyonların merkezde yer aldığı yeni bir strateji açıkladı.

Bilim Bakanı Patrick Vallance tarafından kamuoyuna duyurulan plan, 3 boyutlu biyoyazıcılarla üretilen insan dokuları ve çip üstü organ sistemleri gibi yöntemlerin hızla geliştirilmesini destekliyor.

Bu adım, uzun yıllardır hem bilim camiasında hem de kamuoyunda tartışma konusu olan hayvan deneylerinin etik ve bilimsel sınırlarını yeniden şekillendirecek nitelikte görülüyor.

Bilimsel güvenlik “insan temelli modellere” kayıyor

İngiliz hükümetinin “Hayvan Deneylerinin Yerine Alternatifler Yol Haritası” adını verdiği strateji, özellikle aşı geliştirme, pestisit testleri ve ilaç güvenliği araştırmalarında kullanılan hayvan modellerinin, güvenilir alternatiflerle değiştirilmesini öngörüyor.

Stratejide, “Hayvan kullanımının yalnızca eşdeğer güvenlik düzeyine sahip alternatif yöntemler geliştirildiğinde sonlandırılabileceği” vurgulandı.
Bu kapsamda, araştırmacılar için yeni fon mekanizmaları oluşturulacak ve regülasyon süreçleri sadeleştirilecek.

Bakanlık açıklamasına göre, çip üstü organ sistemleri, insan hücrelerinin doğal davranışlarını taklit ederek karaciğer, kalp ve beyin dokularının tepkilerini modelleyecek. Bu teknolojiler, ilaçların vücut üzerindeki etkilerini “hayvan kullanmadan” analiz etme imkânı sağlayacak.

Yapay zekadan ilaç testlerinde devrim

Yeni plan, yapay zekanın molekül analizi ve ilaç güvenliği öngörüleri alanında kullanımını da genişletiyor.
AI modelleri, milyonlarca veri noktasını işleyerek yeni ilaç adaylarının insan vücudunda nasıl tepki vereceğini tahmin edecek.

Ayrıca 3B biyoyazıcılarla üretilen dokular, deriden karaciğere kadar gerçekçi insan hücre örnekleri sunarak, laboratuvar ortamında daha insancıl ve isabetli testler yapılmasına olanak tanıyacak.

Uzmanlar, bu teknolojilerin yalnızca etik açıdan değil, aynı zamanda bilimsel doğruluk açısından da hayvan testlerinin ötesine geçebileceğini belirtiyor.

2026’dan itibaren bazı testler tamamen durdurulacak

Stratejiye göre, İngiltere 2026 yılı sonuna kadar cilt ve göz tahrişi ile cilt hassasiyeti testlerinde hayvan kullanımını tamamen sonlandıracak.
2027’ye kadar fareler üzerinde botoks gücü ölçüm testleri kaldırılacak; 2030’a kadar ise köpekler ve primatlar üzerinde yapılan farmakokinetik deneyler önemli ölçüde azaltılacak.

Bilim Bakanı Lord Patrick Vallance, “❝Ülkemizde hiç kimse hayvanların acı çekmesini istemez❞” diyerek planın yalnızca etik değil, bilimsel bir dönüşüm olduğunu vurguladı:
— ❝Bu, hükümet, işletmeler ve hayvan refahı gruplarının birlikte çalışarak daha etkili alternatifler bulmasını sağlayacak bir yol haritasıdır❞ dedi.

❝Etik bilimi benimsemek bir fırsat❞

Hayvan refahı kuruluşu RSPCA’nın bilim politikaları yöneticisi Barney Reed, planın “hayvan kullanımını ortadan kaldırmaya yönelik net bir vizyon” sunduğunu söyledi.
Reed, “❝Bu strateji, bilim insanlarının hızla değişen dünyada etik ve yüksek kaliteli araştırmaları benimsemesine yardımcı olacak❞” ifadesini kullandı.

RSPCA, stratejinin yalnızca hayvanları değil, bilimin güvenilirliğini de koruyacağını savunuyor:
“❝Eğer doğru biçimde uygulanırsa, bu strateji hayvanların yerinin değiştirilmesini hızlandıracak ve hem bilim hem toplum için olumlu sonuçlar doğuracak❞.”

Türkiye ve Avrupa için örnek teşkil ediyor

İngiltere’nin planı, Avrupa genelinde hayvan deneylerinin azaltılması yönündeki eğilimin bir parçası olarak değerlendiriliyor.
Avrupa Birliği, 2021’den bu yana kozmetik ürünlerde hayvan testlerini yasaklamış durumda. Ancak tıbbi araştırmalarda halen kısmi izinler bulunuyor.

Türkiye’de ise 2023’te yürürlüğe giren Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Yönetmeliği kapsamında, “3R İlkesi” (Replace, Reduce, Refine – Yerine Koy, Azalt, İyileştir) uygulanıyor.
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi’nden Doç. Dr. Ayşe Güler, İngiltere’nin yeni stratejisinin Türkiye için de yol gösterici olabileceğini belirterek şunları söyledi:
— ❝Yapay zekâ destekli alternatif yöntemler, etik standartları yükseltmenin yanı sıra bilimsel sonuçların güvenilirliğini de artıracak❞ dedi.

Bilimde etik dönüşüm: Zorunluluk mu, devrim mi?

İngiltere’nin yeni stratejisi, hayvan deneylerinin sona erdirilmesi yönündeki küresel bilimin ahlaki evrimini simgeliyor.
Yapay zekâ, biyoyazıcılar ve organ çipleri gibi teknolojiler artık yalnızca alternatif değil; bilimsel ilerlemenin yeni standardı olarak görülüyor.

Ancak uzmanlar uyarıyor: Bu teknolojilerin yaygınlaşması yalnızca finansmanla değil, uluslararası etik uyum ve regülasyon reformlarıyla da mümkün olacak.
Hayvan deneylerinden uzaklaşan her adım, yalnızca laboratuvardaki hayvanları değil; bilimin kendisini de daha insancıl ve güvenilir bir zemine taşıyor.

Kaynak: BBC, Guardian, Reuters, RSPCA, UK Department for Science, Innovation and Technology