Son yıllarda özel jet kullanımı hızla artarak küresel ısınmaya neden olan emisyonları yüzde 50 oranında artırdı. İsveç’teki Linnaeus Üniversitesi’nden Prof. Stefan Gössling’in liderliğinde yürütülen kapsamlı küresel analiz, özel jet uçuşlarının yarısının 500 kilometreden daha kısa mesafeler için yapıldığını, hatta 900.000 uçuşun sadece 50 kilometrelik yolculuklar için “taksi gibi” kullanıldığını ortaya koydu. Araştırmaya göre, özel jetlerle yapılan uçuşların büyük kısmı tatil ve eğlence amaçlı, özellikle yaz aylarında güneşli destinasyonlara yapılıyor.
25.000 özel jet, 19 milyon uçuş: Özel jet emisyonları rekor kırıyor
Araştırmada, 2019-2023 yılları arasında 25.000’den fazla özel jet ve yaklaşık 19 milyon uçuş takip edildi. Özellikle kısa mesafeli uçuşların fazlalığı dikkat çekerken, özel jetler en kirletici ulaşım aracı olarak öne çıkıyor. Çalışmaya göre, büyük özel jetlerdeki yolcular bir saatte ortalama bir insanın yıllık karbon ayak izinden daha fazla emisyon yayıyor.
ABD, özel jet trafiğinde %69’luk bir paya sahip olarak bu alanda lider konumda bulunuyor. Özel jet uçuşlarının en yoğun olduğu diğer ülkeler arasında Kanada, İngiltere ve Avustralya da yer alıyor. İngiltere’de her altı dakikada bir özel jetin havalandığı tespit edilirken, 2023 yılında özel jet kaynaklı toplam emisyonların 15 milyon tonun üzerine çıktığı ve bu miktarın Tanzanya’nın 60 milyonluk nüfusunun yıllık emisyonlarını aştığı bildirildi.
2033’e kadar 8.500 yeni jet: Emisyonlar daha da artacak
Özel jet sektörünün beklentileri, önümüzdeki 10 yıl içinde 8.500 yeni jetin hizmete girmesi yönünde. Bu durum, teknolojik gelişmelerle sağlanan verimlilik artışlarının çok ötesinde bir emisyon artışı anlamına geliyor. Araştırmacılar, zengin azınlıkların giderek artan emisyonlarının küresel iklim eşitsizliğini derinleştirdiğini ve bu emisyonlarla mücadele etmenin iklim kriziyle başa çıkmada kritik öneme sahip olduğunu vurguluyor.
Araştırma ekibinden Prof. Gössling, “Dünya nüfusunun çok küçük bir kısmı özel jetleri kullanıyor, ancak bu kesim, karbon emisyonlarını hızla artırıyor ve küresel iklim krizine ciddi katkıda bulunuyor. Mevcut küresel emisyon artışının büyük kısmı en üst kesimden kaynaklanıyor” dedi.
Tatil uçuşları zirvede: Özel jet kullanımı eğlence için
Araştırma verilerine göre, özel jet kullanımının büyük bir kısmı eğlence amaçlı. İspanya’nın Ibiza ve Fransa’nın Nice gibi turistik şehirlerine yaz aylarında yapılan özel jet uçuşlarında büyük bir artış görülüyor. ABD’de ise özel jet kullanan ünlüler arasında Taylor Swift, Drake, Floyd Mayweather JR ve Oprah Winfrey gibi isimler bulunuyor. Bu isimler sıkça özel jet kullanımları nedeniyle eleştirilerin odağında yer alıyor.
Öte yandan, Katar’da düzenlenen 2022 FIFA Dünya Kupası, 1.800’den fazla özel jet uçuşunu çekerken, İsviçre’deki Davos Zirvesi ve Dubai’deki COP28 iklim zirvesine yüzlerce özel jet uçuşu yapıldı.
Emisyon bedelini ödemek ve vergilerle caydırmak öneriliyor
Araştırma, özel jetlerin artan kullanımının sebeplerine dair de önemli bulgular içeriyor. Covid-19 pandemisi döneminde artan sağlık endişelerinin ve ticari uçuşlardaki yoğunluktan kaçınma isteğinin özel jet kullanımını tetikleyen etmenler arasında olduğu düşünülüyor. Ancak Gössling’e göre, özel jet yolcuları salınan her ton CO2 için yaklaşık 200 euro ödeyerek bu emisyonun çevreye maliyetini karşılamalı.
Gössling, “İnsanların davranışlarıyla verdikleri zararın bedelini ödemeleri adil bir yaklaşım olur” diyerek, özel uçaklar için iniş ücretlerinin artırılması gerektiğini vurguladı. 5.000 euro gibi bir iniş ücreti, özel uçuşları azaltmada etkili bir caydırıcı olabilir.
“Özel jetler iklim için haksız bir lüks”: İklim yardım kuruluşları uyarıyor
İklim yardım kuruluşu Possible’ın havacılık başkanı Alethea Warrington, “Çok zengin bir azınlık tarafından kullanılan özel jetler, iklim krizi etkileri giderek artarken emisyonları daha da yükseltiyor. İklim değişikliğini önlemek için elimizde kalan sınırlı emisyon bütçesi bu şekilde israf edilemez” dedi. Warrington, hükümetlerin özel jetlere yönelik süper vergi ve yasak gibi daha kesin adımlar atması gerektiğini belirtti.
Özel jet kullanımında gizlilik eğilimi artıyor
ABD’de bazı özel jet kullanıcıları, uçaklarının kimliğini gizleyen “gizlilik ICAO adresleri” kullanarak uçuşlarını takip etmeyi zorlaştırıyor. Sektör, özel jet kullanıcılarını “ultra yüksek net değere sahip” olarak tanımlıyor ve bu kullanıcıların ortalama 123 milyon dolar değerinde servete sahip olduğunu belirtiyor.
Araştırma, Communications Earth & Environment dergisinde yayımlandı ve özel jetlerin takibini sağlamak için her uçaktan dakikada bir gönderilen ADS-B sinyallerinden yararlandı. Bu verilerle, 2019-2023 döneminde özel jet sayısının %28, uçulan mesafenin ise %53 oranında arttığı ortaya kondu. Çalışmaya göre, özel jetlerin üçte birinden azı 1.000 kilometreden uzun mesafeler için kullanılırken, yaklaşık 900.000 uçuş 50 kilometre gibi kısa mesafelerde gerçekleşti.
Prof. Gössling’in de belirttiği gibi, “Bazı insanlar bu jetleri taksi gibi kullanıyor. Sadece 50 kilometrelik mesafeler için bile özel jet tercih etmek çevre açısından ciddi bir sorun.”
Özetle, özel jet kullanımı sadece iklim krizi üzerindeki etkisi değil, aynı zamanda küresel emisyon eşitsizliği açısından da ciddi sorunları beraberinde getiriyor. Uzmanlar, bu alandaki artışın engellenmesi için daha sıkı düzenlemelerin gerektiğine dikkat çekiyor.
