Genç leylekler plastik atıklarla nasıl boğuluyor?

Güney Portekiz’in tarım arazilerinde, ilkbaharın sonlarına doğru bir sabah, Dr. Marta Acácio merdivenini bir ağaca dayadı ve tırmanmaya başladı. Dört metre yükseklikte, hedefi olan dev beyaz leylek yuvasına ulaştı. Teleskopik kamera görüntülerinden içeride sağlıklı görünen bir yavru olduğunu biliyordu ve şimdi onu halkalamak istiyordu.

Ancak Fransa’daki Montpellier Üniversitesi’nden ekolojist Acácio, civcivi kucaklamaya çalıştığında, yavru kaçamadı: yuvaya plastik bir iple bağlıydı. Yavruyu ters çevirdi ve geri çekildi: karnı kurtçuklarla doluydu. Acácio, ❝Altından canlı canlı yeniyordu❞ diyor.

Artık giderek yaygınlaşan bu durumla başa çıkmak için yanında taşıdığı çakıyla ipi kesti, civcivi bir taşıma çantasına koydu ve aşağı indi. Meslektaşlarıyla birlikte yarayı temizleyip dezenfekte ettikten sonra civcivi yuvaya geri bıraktı. ❝Civcivin hayatta kalacağını umuyordum❞ diyor. ❝Ama ne yazık ki yaraları iyileşmedi.❞

Her yuvada plastik: Gizli tehlikenin fotoğraflarla belgesi

Yuva, 2023 üreme sezonu boyunca bir ekoloji ekibinin haftalık olarak denetlediği 93 yuvadan biriydi. Leylekler, onlarca yıl boyunca 1.000 kg’a varan devasa yuvalar inşa ederler. Sadece dallarda değil, telefon direkleri gibi yapılarda da dengede dururlar. Serçeler, sığırcıklar ve kerkenezler de dahil olmak üzere birçok başka kuş türü yuvalarda yaşar.

Doğu Anglia Üniversitesi’nde (UEA) ekolojist ve araştırma ekibinin üyesi olan Prof. Aldina Franco, ❝Leylek yuvası aslında başka türlerin bir kolonisi. Harika bir tür❞ diyor.

Bilim insanları, kuşların yuvalarına yerleştirdikleri plastikten kaynaklanan gizli bir ölüm oranını gözden kaçırdıklarına dair bir önsezinin peşinden gittiler. Genellikle yuvalar sadece yavrular uçmaya başladığında inceleniyor, fakat ölü yavrular ebeveynleri tarafından hızla atılabildiğinden, hayatlarının erken dönemlerinde plastikten ölenler sayılmayabilir.

UEA ve Lizbon Üniversitesi’nden araştırmacılar, dört yıl boyunca yaklaşık 600 beyaz leylek (Ciconia ciconia) yuvasını fotoğrafladılar. Ardından, 2023 üreme sezonunun her haftasında, UEA’dan Acácio ve Ursula Heinze, belirli sayıda yuvayı fiziksel olarak incelediler.

Rakamlarla felaket: %90 plastik, %27 dolanma vakası

Pazartesi günü Ecological Indicators dergisinde yayınlanan sonuçlar endişe verici. Fotoğraflanan 600 yuvanın yaklaşık %90’ında plastik bulundu. Bilim insanlarının ulaştığı yuvaların dörtte birinden fazlası (%27) plastikle dolanmış yavrular içeriyordu. Çoğu sadece iki haftalıktı.

Baş suçlu, saman balyalarını sabitlemek için kullanılan plastik bir ip olan balya ipiydi: civcivlerin neredeyse tamamının dolanmasından ya ip ya da ambalajı sorumluydu. Birkaçı, torba veya süt kapları gibi evsel plastiklere takıldı. Civcivler boğulma, uzuv kaybı ve enfeksiyonlu yaralar nedeniyle öldü.

Franco, ❝Yuvarlanıyorlar, yuvarlanıyorlar, etrafta dolaşıyorlar ve hareket ettikçe sanki ipi bacaklarına daha da sıkı bağlıyorlar❞ diyor.

Acácio da başarılı kurtarmalardan bahsetmeyi seviyor. Bir keresinde, bir mantar meşesi ağacının kütüğüne yapılmış bir yuvaya baktığında, üç haftalık iki kardeş gördü; uzuvları mavi balya ipiyle sarmal bir şekilde sarılmıştı. ❝Yavruların o kadar kötü bir şekilde dolandığını düşünüyordum ki hiçbiri hayatta kalamazdı❞ diyor. ❝Ne yazık ki küçük yavru hayatta kalamadı ama hala dolanmanın izlerini taşıyan büyük yavru hayatta kaldı ve uçmayı başardı.❞

Sorun küresel: Kara kuşları tehdit altında

Her kıtadaki kuşlar yuvalarında plastik ve diğer insan atıklarını kullanıyor. Plastik atıkların olumsuz etkileri deniz canlıları için iyi bilinse de, kara kuşları üzerindeki etkiler daha az belgelenmiş durumda.

Lizbon Üniversitesi’nde kuş ekolojisti ve projeye liderlik eden Dr. Inês Catry, ❝Bu bir Portekiz sorunu veya beyaz leylek sorunu değil❞ diyor. ❝Balya ipi birçok ülkede birçok alanda yaygın olarak kullanılıyor.❞

Farklı ülkelerden benzer bulgular

• Amerika ve Avrupa’da yapılan diğer çalışmalar %0,3 ile %5,6 arasında daha düşük dolanma oranları buldu.
• Bu çalışmada %12 dolanma oranı tespit edildi.

ABD’nin Montana eyaletinde, NorthWestern Energy adlı enerji şirketinde yaban hayatı biyoloğu olarak çalışan Marco Restani, Yellowstone Nehri’nin 600 kilometrelik bölümünde yuvalayan balık kartallarını izliyor. Plastik dolanmalarının henüz popülasyon seviyesinde tehdit oluşturmadığını belirtiyor fakat bulduğu vakaların “korkunç” olduğunu söylüyor. ❝Bu korkunç bir ölüm şekli. Ve bunu keşfeden insanlar için de korkunç.❞

Arjantin’de, La Pampa Yer ve Çevre Bilimleri Enstitüsü’nde yırtıcı kuş biyoloğu olan Dr. María Soledad Liébana, bir yırtıcı kuş türü olan güney caracara yavruları arasında da plastik dolanmalarını inceledi. ❝Plastik dolanmaları dünyanın birçok farklı bölgesinde çok çeşitli kuş türleri için ciddi ve giderek artan bir tehdit gibi görünüyor❞ diyor.

İskoçya’daki Highlands ve Adalar Üniversitesi’nden ekolojist Dr. Neil James, %12’lik dolanma oranının halihazırda tehdit altında olan kuşlar için “çok fazla baskı yaratabileceğini” belirtiyor. James, 2019’da herkesin yuvalarda bulunan insan kalıntılarını bildirebileceği birdsanddebris.com adlı bir web sitesi kurdu. Bugüne kadar 160 kuş türünün yuvasında insan kalıntısı bildirildi ve bunların üçte ikisi karasal türlerdi.

Çözüm mümkün mü? Alternatifler ve tavsiyeler

Heinze ve ekibi, balya ipinin tarlalarda hızla biriktiğini belirtiyor. 2023’te pazarın küresel değeri 300 milyon dolar civarındaydı ve 2019 itibarıyla Avrupa’da yılda yaklaşık 80.000 ton kullanıldığı tahmin ediliyor. Ne kadarının doğaya sızdığı ise bilinmiyor.

Çiftçiler, plastiğin çevreye sızmasını önlemede önemli bir rol oynayabilir (örneğin, tarlada plastik atık bırakmamak gibi), ancak geri dönüşüm tesislerinin eksikliği ya da biyolojik olarak parçalanabilir alternatiflerin yokluğu çiftçilerin kontrolü dışındaki engellerden bazıları.

Basit bir çözüm önerisi: Heinze’ye göre bazı beyaz leylekler için yuvaların altındaki alanın biçilmesi doğal yuva malzemesi sağlayarak plastiğe olan ihtiyacı azaltabilir.