Avrupa’da plastik geri dönüşüm çöküyor! Tesisler kapanıyor, kapasite kaybı 1 milyon tona ulaştı

Avrupa ve Birleşik Krallık’taki plastik geri dönüşüm sektörü, rekabet edilemez maliyetler ve politik destek eksikliği nedeniyle bir krizin eşiğinde. Dev şirketler peş peşe tesislerini kapatıyor: İngiliz atık yönetimi devi Biffa’nın Sunderland tesisi 7 milyon sterlinlik yatırıma rağmen kapandı; rakip Viridor da 2022’den bu yana üç tesisini kapatma kararı aldı. Avrupa genelinde de durum farklı değil; Veolia Almanya’daki iki tesisini kapatırken, Hollanda’da yedi tesis kapandı. Sektör kuruluşu Plastic Recyclers Europe, bu kapanışlar nedeniyle 2023’ten bu yana yaklaşık 1 milyon tonluk plastik geri dönüşüm kapasitesinin kaybedildiğini belirtiyor.

Bu gelişme neden önemli? Bu çöküş, Avrupa’nın iddialı dairesel ekonomi hedeflerini ve iklim liderliği iddiasını doğrudan baltalamaktadır. Biffa’nın genel müdürü James McLeary’nin uyarısıyla, yüksek enerji ve işçilik maliyetleri nedeniyle Asya’dan gelen ucuz saf ve geri dönüştürülmüş plastik tedariki, yerel geri dönüşümden daha kârlı hale geldi. Enviroo CEO’su Ahmed Detta, markaların dairesel ekonomiye uyum sağlamamasından yakınıyor: “Plastik ambalaj vergisi cezasını ödemek, geri dönüştürülmüş malzemelere para ödemekten daha ucuzken neden geri dönüştürülmüş malzeme satın alayım ki?” diyerek sistemdeki temel çelişkiyi gözler önüne seriyor.

Krizin nedenleri: Ucuz ithalat, yüksek maliyet ve politika çelişkileri

Sektördeki kriz, birçok faktörün birleşimiyle tetikleniyor ve dairesel ekonomi hedeflerini baltalıyor:

1. Ekonomik baskı ve Asya bağımlılığı

• Maliyet Uçurumu: Birleşik Krallık ve Avrupa’daki yüksek enerji ve işçilik maliyetleri, Asya’dan gelen hem ham (saf) hem de geri dönüştürülmüş plastiğin fiyatıyla rekabet edemiyor. Bu durum, yerel tesis işletmecilerini kapatma kararı almaya zorluyor.
• Ham Plastik Fiyatı: S&P Global’in raporu, ABD’yi de etkileyen ham (birincil) plastiğin düşük fiyatının, geri dönüştürülmüş plastiği ticari olarak cazip olmaktan çıkardığını gösteriyor.

2. Politika ve vergilendirme boşlukları

En büyük çelişki, mevzuat ve vergi sisteminde ortaya çıkıyor:

• Vergi Kaçağı: Plastik ambalaj kullanan üreticiler, ambalajlarında yeterli geri dönüştürülmüş içerik kullanmadıkları takdirde plastik ambalaj vergisi ödemekle yükümlüler. Ancak Enviroo CEO’su Ahmed Detta’ya göre, üreticiler için bu vergiyi ödemek, kaliteli geri dönüştürülmüş malzeme satın almaktan hâlâ daha ucuz. Bu, “dairesel ekonomi herkesin kazandığı bir durum” olmaktan çıkaran temel kusurdur.
• İhracata Teşvik: Mevcut Birleşik Krallık mevzuatındaki boşluklar, plastik atık toplayıcılarını yurt içinde işlemek yerine, farkında olmadan atığı yurt dışına ihraç etmeye teşvik ediyor. Birleşik Krallık, 2023’e göre yüzde 5 artışla geçen yıl yaklaşık 600.000 ton plastik atık ihraç etmiştir.

Uzun vadeli tehlike: 20 yıl geriye dönüş riski

Sektör kuruluşu Plastics Europe’un genel müdürü Virginia Janssens, “İş, mantıklı olan ve en ucuza nerede inşa edilebileceğine odaklanacaktır,” diyerek endişelerini dile getiriyor. Eğer yeni büyük üretim planları Avrupa dışında inşa edilirse, geri dönüp Avrupa’da tesis kurmaya karar verilmeyeceği uyarısında bulunuyor.

Janssens, bu durumun “Bizi 20 yıl öncesine, yani daha fazla atık yakmak veya çöp sahalarını kullanmak zorunda kalacağımız zamana geri götürecek” bir utanç olacağını belirtiyor. RECOUP’un politika başkanı Steve Morgan ise, acil müdahale olmazsa, “bildiğimiz şekliyle plastik geri dönüşümünün neredeyse sonunu getiriyoruz” uyarısında bulunuyor.

Sektörü kurtarma girişimleri ve parlak noktalar

Hükümetler, krizi önlemeye yönelik adımlar attıklarını belirtiyor. Birleşik Krallık Çevre, Gıda ve Kırsal İşler Bakanlığı (DEFRA) sözcüsü, yeni plastik ayırma ve işleme tesislerine 10 milyar sterlinlik yatırım yapıldığını ve 2027’de Depozito İade Programı’nın başlatılacağını açıkladı.

Zorluklara rağmen sektörde bazı parlak noktalar mevcut:

• Uzmanlaşma ve Yatırım: Enviroo, PET içecek şişelerini gıda ambalajlarında kullanılabilen granüllere dönüştürme konusunda uzmanlaşmak için 58 milyon sterlinlik kaynak sağladı. CEO Detta, genelciler yerine uzmanlaşmanın ve “gerçek, zorlu sorunlara” odaklanmanın başarı getireceğine inanıyor.
• Kimyasal Geri Dönüşüm: Plastic Energy gibi şirketler, plastik atıkları gıda ve tıbbi amaçlı plastik üretiminde kullanılabilen piroliz yağına dönüştürmeyi başarıyor. Bu tür teknolojiler, 2040’a kadar plastik içecek şişelerinde zorunlu olacak yüksek geri dönüştürülmüş içerik hedefleri karşısında önem kazanıyor.

Türkiye’ye uyarı: İthal plastik atık ve yerel kapasite krizi

Avrupa’daki bu geri dönüşüm çöküşü, plastik atık ithalatının yoğun olarak yapıldığı Türkiye için çifte bir risk oluşturmaktadır. Avrupa’nın kendi geri dönüşüm kapasitesinin düşmesi, yasal ve yasa dışı plastik atık ihracatının Türkiye gibi ülkelere yönelme potansiyelini artırmaktadır.

Türkiye, AB Yeşil Mutabakatı’na uyum sağlama sürecinde kendi dairesel ekonomi hedeflerini uygulamaya çalışırken, bu krizden iki önemli ders çıkarmalıdır:

1. Yerel Kapasiteyi Koruma: Türkiye, geri dönüşüm sektöründeki yatırımcılarını, ucuz hammadde ve enerji fiyatları karşısında koruyacak destek mekanizmalarını acilen oluşturmalıdır. Aksi takdirde, Türkiye’nin yerel geri dönüşüm tesisleri de Avrupa’daki gibi kapanma riskiyle karşı karşıya kalabilir.
2. Vergi ve Teşvik Sistemi Reformu: Plastik ambalaj vergisinin caydırıcılığını artırmak ve markaların geri dönüştürülmüş malzeme kullanmasını ham malzeme kullanmaktan daha ucuz hale getirecek net teşvik sistemleri oluşturulması hayati önem taşımaktadır. Avrupa’daki politik hataların tekrarlanmaması, Türkiye’nin çevresel ve ekonomik dayanıklılığı için kritiktir.

Yorum

Avrupa'daki plastik geri dönüşüm sektörünün domino taşları gibi çökmesi, iddialı çevresel hedeflerin, ekonomik gerçekler ve yetersiz politik müdahaleler karşısında ne kadar kolay buharlaşabildiğini gösteren çarpıcı bir örnek.
1 milyon tonluk kapasite kaybı, sadece bir endüstriyel başarısızlık değil, iklim taahhütlerinden geri adım atma ve geleceğimizi çöplüklere veya yakma tesislerine terk etme riskidir. Sektör temsilcilerinin, "Vergi cezasını ödemek, geri dönüştürülmüş malzeme almaktan ucuz" şeklindeki isyanı, dairesel ekonomi sisteminin temelindeki çürümeyi işaret ediyor. 
Hükümetler acilen, plastik atık ihracatını fiilen yasaklamalı ve yerel geri dönüştürülmüş malzemelerin kullanımını, üreticiler için ticari olarak zorunlu ve avantajlı hale getirecek kararlı adımlar atmalıdır. Aksi takdirde, Avrupa'nın iklim liderliği sadece kâğıt üzerinde kalacaktır.

Kaynak: BBC, Plastic Recyclers Europe, S&P Global, ENDS Raporu