Cambridge bilim insanları: Hava kirliliği bunama riskini artırıyor

Yeni ve alanındaki en kapsamlı araştırmaya göre, belirli hava kirliliği türlerine uzun süreli maruz kalmanın bunama (demans) geliştirme riskini artırdığı ortaya çıktı. Hastalığın dünya çapında yaklaşık 57 milyon kişiyi etkilediği tahmin edilirken, bu sayının 2050 yılına kadar en az 150 milyon vakaya ulaşması bekleniyor.

Cambridge Üniversitesi Tıbbi Araştırma Konseyi’nin epidemiyoloji birimi araştırmacıları tarafından hazırlanan bu raporda, 51 araştırmanın sistematik bir incelemesi yer aldı. Çalışmada, en az bir yıldır hava kirleticilerine maruz kalan 29 milyondan fazla katılımcının verileri kullanıldı.

Hava kirleticileri ve bunama arasındaki ilişki

Hava kirliliğinin demans için bir risk faktörü olduğu daha önce belirlenmiş olmasına rağmen, bugüne kadarki en kapsamlı çalışma olan bu araştırma, üç tür hava kirleticisi ile demans arasında pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğunu buldu. Bu kirleticiler şunlardır:

• PM2.5: Araç emisyonlarından, enerji santrallerinden, odun sobası ve şöminelerden kaynaklanan küçük partikül madde.
• Azot dioksit: Fosil yakıtların yakılmasından kaynaklanan bir gaz.
• İs (Black Carbon): Araç egzoz emisyonları ve odun yakma gibi kaynaklardan kaynaklanan partiküller.

Bu kirleticiler solunduğunda akciğerlerin derinliklerine kadar nüfuz edebilir ve çeşitli solunum yolu hastalıklarıyla, ayrıca bazı kalp rahatsızlıklarının riskinin artmasıyla ilişkilendirilir.

Çalışma, daha spesifik olarak, metreküp başına her 10 mikrogram PM2.5’in, bir bireyin göreceli demans riskini %17 oranında artıracağını ortaya koydu. Kurum için eşdeğer rakamlar kullanıldığında ise risk %13 arttı. 2023 yılında Londra, Birmingham ve Glasgow’un merkezindeki yol kenarlarında kurum ve PM2.5 seviyeleri bu seviyelere yaklaştı veya bu seviyeleri aştı.

Demansın nedenleri ve hava kirliliğinin mekanizması

Demansın en yaygın nedeni Alzheimer hastalığıdır ve Birleşik Krallık’ta yaklaşık 982.000 kişi bu hastalığa yakalanmıştır. Belirtileri arasında hafıza kaybı, konsantrasyon güçlüğü ve ruh hali değişiklikleri yer alır.

Çalışmanın kıdemli yazarı Dr. Haneen Khreis, çalışmanın “daha önce sağlıklı olan yetişkinlerde uzun süreli dış hava kirliliğine maruz kalmanın bunama başlangıcı için bir risk faktörü olduğuna dair gözlemi destekleyen daha fazla kanıt sağladığını” belirtti. Khreis, “Hava kirliliğiyle mücadele etmek uzun vadeli sağlık, sosyal, iklimsel ve ekonomik faydalar sağlayabilir. Hastalar, aileler ve bakıcılar üzerindeki muazzam yükü azaltırken, aşırı yüklenmiş sağlık sistemleri üzerindeki baskıyı da hafifletebilir,” diye ekledi.

Hava kirliliği, beyinde iltihaplanmaya ve vücutta hücrelere, proteinlere ve DNA’ya zarar verebilen kimyasal bir süreç olan oksidatif strese yol açarak bunamaya neden olabilir.

Çalışmanın sınırlılıkları ve politika çağrıları

Araştırmacılar, analiz edilen çalışmaların çoğunun beyaz ve yüksek gelirli ülkelerde yaşayan katılımcıları içermesi nedeniyle raporun sınırlı olduğunu kabul ettiler. Gelecekte hava kirliliği üzerine yapılacak çalışmalarda daha fazla sayıda marjinal kesimden katılımcının yer alması gerektiğini söylediler.

Alzheimer’s Research UK’nin kıdemli politika yöneticisi Dr. Isolde Radford şunları söyledi: “Bu titiz inceleme, trafik dumanlarından odun sobalarına kadar hava kirliliğine maruz kalmanın bunama geliştirme riskini artırdığına dair artan kanıtlara katkıda bulunuyor. Hava kirliliği, demans için en önemli değiştirilebilir risk faktörlerinden biridir; ancak bu, bireylerin tek başına çözebileceği bir şey değildir. İşte bu noktada hükümet liderliği hayati önem taşır.”

Radford, İngiltere’nin 10 yıllık sağlık planının hava kirliliğinin sağlık üzerindeki zararlarını kabul etse de, bu görünmez tehditle mücadele etmek için çok daha fazlasının yapılması gerektiğini vurguladı. Alzheimer’s Research UK, sağlık önleme konusunda cesur ve hükümet çapında bir yaklaşım çağrısında bulunuyor. Bu yaklaşım, Defra da dahil olmak üzere sağlık dışındaki departmanları bir araya getirerek demans riskinin itici güçlerine karşı koordineli bir eylemde bulunmayı amaçlıyor.

Rapor The Lancet Planetary Health’de yayımlandı. Bu araştırma, küresel halk sağlığı için hava kirliliğiyle mücadelenin aciliyetini bir kez daha ortaya koyuyor.

Fotoğraf: Kevin Dowling