İngiltere’nin Oxford kenti yakınlarındaki mütevazı bir laboratuvarda, biyoteknoloji firması Oxitec sıtma gibi ölümcül hastalıklarla mücadele amacıyla genetiği değiştirilmiş (GDO) sivrisinekler üretiyor. Firmanın araştırma ve geliştirme ekibi lideri Michal Bilski, cam slaytlara yerleştirilmiş yüzlerce sivrisinek yumurtasına DNA karışımı enjekte ederek süreci başlatıyor.
❝Normalde bir günde 500 ila 1.000 yumurta enjekte ederdik❞ diyen Bilski, bu işlemin 15 ila 30 dakika sürdüğünü belirtiyor. Bu yumurtalardan çıkacak sivrisineklerin sıtma, dang humması, Zika ve chikungunya gibi hastalıkların taşıyıcısı olan türlere karşı etkili olması bekleniyor.
Afrika’da denemeler başladı
Geçtiğimiz yıl Doğu Afrika ülkesi Cibuti’de on binlerce GDO’lu sivrisinek doğaya salındı. Bu, Afrika kıtasında ikinci, Doğu Afrika’da ise bir ilk olma özelliği taşıyor. Sıtmanın yeniden yükselişe geçtiği bu ülkede, 2012 yılında sadece 27 olan vaka sayısı 2020 itibarıyla 73.000’in üzerine çıktı.
Salgının nedeni, Güney Asya ve Arap Yarımadası’ndan gelen Anopheles stephensi türü sivrisinek. Bu tür, diğer Afrikalı sivrisineklerin aksine şehirlerde üreyebiliyor ve kullanılan birçok böcek ilacına direnç gösteriyor. Üstelik çoğunlukla insanların uykuya geçmeden önce ısırdığı için cibinliklerin etkinliğini azaltıyor.
Tavsiye Edilen Haberler
“Dost sivrisineklerle” popülasyon kontrolü
Laboratuvarda genetik olarak değiştirilen sivrisinekler, “kendini sınırlayan” bir gen taşıyor. Bu gen sayesinde çiftleşmeden doğan dişi yavrular yaşamıyor, sadece ısırmayan erkekler hayatta kalıyor. Bu erkek sivrisinekler doğada çiftleşmeye devam ettikçe popülasyonda azalma sağlanıyor.
Oxitec’in CEO’su Grey Frandsen, ❝İstilacı türler üzerinde çalışıyoruz ancak sıtmayı bulaştıran birden fazla tür var. Sıtma mücadelesinde kesin bir çözüm yok❞ diyerek temkinli bir yaklaşım sergiliyor.
Uluslararası destek sürüyor
Şirketin bu projeye yönelik finansmanı büyük ölçüde uluslararası bağışçılar ve vakıflardan sağlanıyor. ABD’de eski Başkan Donald Trump döneminde USAID’in kapatılmasıyla insani yardım çalışmalarında kaynak sorunu yaşansa da Frandsen, ❝Yeni teknolojilerin artık her zamankinden daha önemli bir rol oynaması gereken yer burasıdır❞ ifadeleriyle kararlılıklarını vurguluyor.
Afrika sıtmanın en çok etkilediği kıta
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre 2023 yılında dünya genelinde 263 milyon sıtma vakası görüldü ve 597.000 kişi hayatını kaybetti. Vakaların %94’ü Afrika kıtasında gerçekleşti. Ölümlerin ise %76’sı beş yaş altı çocukları kapsıyor.
Sıtmayla mücadelede genetiği değiştirilmiş sivrisineklerin etkisinin ne olacağı ise önümüzdeki yıllarda yapılacak çalışmalarla netleşecek.
