Bugün 31 Ekim Uluslararası Karadeniz Günü vesilesiyle, Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) araştırmacılarının yürüttüğü ve Regional Studies in Marine Science dergisinde yayımlanan çarpıcı bir bilimsel çalışma, Doğu Karadeniz’in üç önemli limanı olan Artvin Hopa, Rize Fındıklı ve Trabzon Yoroz’daki ağır metal birikiminin boyutlarını ortaya koydu. Avrupa Birliği’nin HORIZON 2020 DOORS Projesi kapsamında desteklenen araştırma, bu limanlarda bakır, kurşun, çinko ve arsenik birikiminin “orta ila yüksek ekolojik risk” düzeyinde bulunduğunu saptadı.
Bu gelişme neden önemli? Bu üç liman, KTÜ uzmanlarının ifadesine göre, Doğu Karadeniz’de avlanan hamsilerin yaklaşık %40’ının karaya çıkarıldığı hayati önemdeki noktalardır. Bu limanlardaki yüksek kirlilik seviyesi, doğrudan deniz ekosisteminin sağlığını, kıyı topluluklarının gıda güvenliğini ve bölge ekonomisini tehdit etmektedir. Hopa Limanı’nda kirlilik Jeoakkümülasyon İndeksi’ne göre “yüksek” seviyede çıkarken, kurşun, bakır ve arsenik değerleri deniz canlılarına zarar verebilecek eşik değerlerin üzerine çıkmıştır.
Türkiye için ne anlama geliyor? Karadeniz’in korunmasına yönelik 1996 yılında imzalanan stratejik eylem planının yıl dönümünde gelen bu bulgular, kirlilikle mücadele ve limanlardaki atık alım tesislerinin kapasite ve donanımının acilen modernize edilmesi gerekliliğini net bir şekilde ortaya koyuyor.
Haftalık Çevre Bültenine Kaydolun
En önemli haberleri anında alın
Bilimsel bulgular: Kirlilik haritası ve kaynakları
KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi öğretim üyeleri tarafından yürütülen çalışma, 2022 sonbaharında 27 istasyondan alınan deniz sediman örneklerinin analizine dayanıyor.
TAVSİYE EDİLEN
Kirlilik seviyeleri (Ekolojik Risk İndeksi’ne göre)
| Liman Adı | Kirlilik Düzeyi | En Önemli Kirleticiler (Eşik Değer Üstü) | Ana Kaynaklar |
| Hopa (Artvin) | Yüksek | Bakır ($149,3 \text{ mikrogram/g}$), Kurşun, Arsenik | Sanayi faaliyetleri, yoğun gemi trafiği, Çoruh Nehri taşınımları, maden yatakları. |
| Fındıklı (Rize) | Orta | Kurşun, Arsenik | Tarımsal akış, yerleşim alanları, liman faaliyetleri. |
| Yoroz (Trabzon) | Düşük-Orta | Bakır, Kurşun, Çinko (Doğal arka planın üzerinde) | Liman faaliyetleri ve çevresel taşınımlar. |
Hopa Limanı’ndaki alarm düzeyi
Tüm limanlar arasında en yüksek kirlilik seviyesine sahip olan Hopa’da, 1 gram çamurda 149,3 mikrogram bakır tespit edildi. Prof. Dr. Kadir Seyhan, bakırın bu sınırın çok üzerinde olduğunu, kurşun ve arseniğin ise tolere edilebilir eşik değerin üstünde olduğunu vurguladı.
Çift Ttehdit: Kirlilik ve iklim değişikliği
Araştırmacılar, kirliliğin kaynağının sadece liman faaliyetleri olmadığını, aynı zamanda bölgedeki sanayi, tarımsal akışlar ve Çoruh Nehri gibi büyük nehirlerin taşıdığı sedimanlar olduğunu belirtti. KTÜ uzmanları ayrıca, iklim değişikliğinin etkisiyle artan aşırı yağışların ve taşkınların, dereler aracılığıyla limanlara taşınan sediman (ve dolayısıyla ağır metal) miktarını artırdığını ve limanların beklenenden daha hızlı dolmasına yol açtığını; bunun da mavi büyümeyi olumsuz etkileyebileceğini dile getirdi.
Ekolojik ve ekonomik etkiler: Hamsi ve gıda güvenliği
Bu ağır metal birikimi sadece deniz ekosisteminin sağlığını tehlikeye atmakla kalmıyor, aynı zamanda kıyı topluluklarının sosyoekonomik istikrarını ve en önemlisi gıda güvenliğini doğrudan tehdit ediyor.
- Balıkçılık Riski: Doğu Karadeniz’de avlanan hamsilerin büyük bir kısmının bu kirli limanlardan karaya çıkarılması, deniz ürünlerinin ağır metal içeriği açısından izlenmesi ve gerekli tedbirlerin alınması gerektiğini gösteriyor.
- Sürekli İzleme Zorunluluğu: Hopa’daki yüksek metal yoğunlukları nedeniyle, araştırmacılar deniz ekosistemini korumak ve bölgenin sosyoekonomik istikrarını sağlamak için sürekli izleme ve etkili kirlilik kontrol önlemlerinin acilen uygulanması gerektiğini belirtiyor.
Atık yönetiminde acil reform gerekiyor
Bugün Uluslararası Karadeniz Günü olması sebebiyle, bu rapor Türkiye’nin Karadeniz’i koruma konusundaki sorumluluğunu daha da ağırlaştırmaktadır.
- Yönetmelik Uygulaması: Prof. Dr. Kadir Seyhan, kirliliği önlemenin temel ilkesinin “Kirletme, temiz tut” olduğunu belirterek, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’ne sıkı sıkıya uyulması gerektiğini vurguladı.
- Liman Atık Tesisleri: Rapora göre, kirliliği kontrol altına almanın en kritik adımı atık alım tesislerinin kurulması ve modernizasyonudur. Türkiye’de atık alım tesisi bulunan $200 \text{‘den fazla}$ limanın bir kısmının kapasite ve donanım açısından yetersiz olduğu, bulunmayan limanlarda ise bu uygulamaların hızla hayata geçirilmesinin artık bir gereklilik olduğu belirtildi.
- Çevresel Risk Yönetimi: Maden yatakları, sanayi ve nehir taşınımı gibi karmaşık kirlilik kaynaklarına karşı entegre çevresel risk yönetimi planlarının Doğu Karadeniz Bölgesi için acilen uygulamaya konulması gerekmektedir.
Yorum
KTÜ araştırmacılarının yürüttüğü bu çalışma, Karadeniz’in “orta ila yüksek ekolojik risk” altındaki kritik limanlarında, özellikle hamsi gibi temel bir besin kaynağının çıkarıldığı noktalarda, ağır metal birikiminin ne kadar ciddi bir boyuta ulaştığını gösteren kırmızı bir alarmdır. Hopa’daki kirlilik seviyelerinin çarpıcılığı, sanayileşme ve altyapı projelerinin çevresel maliyetinin göz ardı edilemez olduğunu kanıtlıyor. Bu bulgular, Uluslararası Karadeniz Günü’nde tüm kıyıdaş ülkelere ve Türkiye’ye, denizlerimizi korumak için sözden eyleme geçme, liman atık yönetimini sıfır toleransla uygulama ve iklim değişikliğinin hızlandırdığı kirlilik taşınımına karşı önlemler alma zorunluluğunu bir kez daha hatırlatmaktadır.
Kaynak: Regional Studies in Marine Science Dergisi, Anadolu Ajansı (AA)
