Dünya tarihinde yaşanan en büyük kitlesel yok oluş, Permiyen döneminin sonunda, yaklaşık 252 milyon yıl önce meydana geldi. Bilim insanları uzun yıllardır bu dramatik yok oluşun nedenlerini tartışıyordu. Yeni araştırmalar, okyanuslardaki yaşamın küresel ısınma nedeniyle yok olduğunu gösteriyor. Deniz türlerinin yaklaşık yüzde 96’sı bu olay sırasında neslinin tükenmesiyle gezegen ekosistemi büyük bir çöküş yaşadı.
Bu yok oluş, Büyük Ölüm olarak adlandırılıyor ve gezegeni dinozorlar çağından önce şekillendiren türlerin büyük bir kısmının yok olmasına yol açtı. Araştırmalara göre, Sibirya’daki büyük volkanik patlamalar nedeniyle atmosferde bir sera gazı etkisi oluştu ve bu durum küresel sıcaklıkları önemli ölçüde artırdı. Sonuç olarak, okyanusların oksijen seviyesi düştü ve deniz canlıları nefes alamaz hale geldi.
Büyük ölüm: Okyanuslar neden yaşanmaz hale geldi?
Bilim insanları, Permiyen dönemindeki bu büyük yok oluşun temel nedenlerini uzun yıllardır araştırıyordu. Okyanuslardaki yüksek asitlik, metal ve sülfür zehirlenmesi, oksijen kaybı ve yüksek sıcaklıklar gibi birçok teori ortaya atıldı. Ancak yeni bir araştırma, okyanusların yaşanmaz hale gelmesinin temel sebebinin küresel ısınma olduğunu kanıtladı.
Washington Üniversitesi ve Stanford Üniversitesi’nden bilim insanları, iklim modelleri, paleoşinografik veriler ve hayvan metabolizması üzerine yapılan laboratuvar çalışmalarını birleştirerek, Permiyen kitlesel yok oluşunun temel nedeninin okyanuslardaki oksijen kaybı olduğunu ortaya koydu. Science dergisinin 7 Aralık sayısında yayımlanan araştırmaya göre, artış gösteren sıcaklıklar, deniz hayvanlarının metabolizmasını hızlandırdı ve bu da oksijen ihtiyacını artırdı. Ancak daha sıcak sular daha az oksijen tuttuğundan, birçok deniz türü nefes alamaz hale gelerek yok oldu.
Tavsiye Edilen Haberler
Araştırmanın baş yazarı, Washington Üniversitesi’nde okyanus bilimi alanında doktora öğrencisi olan Justin Penn, bu çalışmanın büyük önem taşıdığını belirterek, “Bu, fosil kayıtlarıyla doğrudan test edilebilecek, yok oluşa neyin sebep olduğu konusunda mekanik bir tahminde bulunduğumuz ilk sefer. Bu da bize gelecekteki yok oluşların sebepleri hakkında tahminlerde bulunma olanağı sağlıyor.” dedi.
Volkanik patlamalar küresel ısınmayı nasıl tetikledi?
Araştırmacılar, Permiyen döneminde Pangea süper kıtasının var olduğu dönemdeki Dünya konfigürasyonunu baz alarak bir iklim modeli oluşturdular. Çalışmaya göre, Sibirya’daki volkanik patlamalar atmosferde büyük miktarda sera gazı birikmesine yol açtı ve bu da küresel sıcaklıkları artırdı.
Öncesinde okyanus sıcaklıkları ve oksijen seviyeleri günümüzle benzerdi. Ancak sera gazlarının artmasıyla yüzey sıcaklıkları yaklaşık 10 santigrat derece (20 Fahrenheit derece) yükseldi. Bunun sonucunda:
- Okyanuslar toplam oksijenlerinin yaklaşık %80’ini kaybetti.
- Deniz tabanının yaklaşık yarısı tamamen oksijensiz hale geldi.
Bu süreç, deniz canlıları için ölümcül bir çevre yarattı. Kabuklular, balıklar, mercanlar ve köpekbalıkları gibi türler artan sıcaklık ve azalan oksijen seviyeleri nedeniyle hayatta kalamadı.
Washington Üniversitesi’nde okyanus bilimi doçenti Curtis Deutsch, bu durumu şu sözlerle açıkladı:
❝Çok az deniz canlısı yaşadıkları habitatlarda kalıyordu; ya kaçacaklardı ya da yok olacaklardı.❞
Yok oluş tropikal türleri mi yoksa kutup türlerini mi daha fazla etkiledi?
Çalışmanın ortak yazarı, Stanford Üniversitesi’nden jeoloji profesörü Jonathan Payne, bilim dünyasında uzun zamandır Permiyen yok oluşunun tropik bölgelerde daha şiddetli olduğu düşüncesinin hakim olduğunu belirtti. Ancak yapılan modellemeler en büyük yok oluşun ekvatordan uzak, oksijen ihtiyacı yüksek olan türlerde yaşandığını gösteriyor.
Tropikal bölgelerde yaşayan türler, yükselen sıcaklıklarla başka bölgelere göç edebildi. Ancak kutuplarda oksijen açısından zengin sularda yaşamaya alışmış türler, artan sıcaklıklar nedeniyle yaşam alanlarını tamamen kaybetti.
Deutsch, bu süreci şu şekilde açıklıyor:
❝Tropikal organizmalar düşük oksijen seviyelerine adapte olduğu için başka bölgelere göç edebildiler. Ancak soğuk, oksijen açısından zengin sulara alışmış türler için durum farklıydı. Çünkü onların alıştığı koşullar artık mevcut değildi.❞
Bugünkü küresel ısınma ile Permiyen Dönemi arasındaki benzerlikler
Araştırmacılar, Permiyen dönemindeki küresel ısınma ile günümüzde insan faaliyetleri nedeniyle yaşanan iklim değişikliği arasında ciddi benzerlikler olduğuna dikkat çekiyor.
Justin Penn, günümüz emisyon seviyelerinin bu tehlikeyi artırdığını belirterek şunları söyledi:
❝Mevcut karbon emisyonları bu hızla devam ederse, 2100 yılına kadar üst okyanustaki ısınma, Permiyen’deki ısınmanın %20’sine ulaşabilir. 2300 yılına kadar ise bu oran %35 ila %50 arasında değişebilir. Bu çalışma, iklim değişikliği nedeniyle benzer bir kitlesel yok oluşun potansiyel olarak gerçekleşebileceğini gösteriyor.❞
Küresel ısınma ve oksijen kaybı deniz yaşamını tehdit ediyor
Bilim insanları, Permiyen yok oluşunun temel nedeninin küresel ısınmaya bağlı oksijen kaybı olduğu sonucuna vardı. Araştırmalara göre:
✅ Permiyen yok oluşu, deniz türlerinin %96’sının yok olmasına neden oldu.
✅ Sibirya’daki volkanik patlamalar, sera gazı seviyesini artırarak küresel sıcaklıkları yükseltti.
✅ Deniz suyu sıcaklıkları yaklaşık 10°C arttı, oksijen seviyesi %80 azaldı.
✅ Oksijen ihtiyacı yüksek olan kutup türleri, sıcaklığa dayanamadıkları için en çok kaybı yaşadı.
✅ Bugün yaşanan iklim değişikliği, benzer bir kitlesel yok oluş senaryosunu tetikleyebilir.
Bu bulgular, insan kaynaklı iklim değişikliğinin deniz yaşamı üzerindeki etkilerini anlamak için kritik öneme sahip. Eğer günümüzdeki karbon emisyonları kontrol altına alınmazsa, dünya yeniden benzer bir yok oluş sürecine girebilir.
Gelecekte deniz ekosistemlerini korumak için acil önlemler alınması gerektiği bir kez daha bilimsel olarak kanıtlanmış oldu.
