Etik dışı atık emperyalizmi: Ä°ngiltere’nin geliÅŸmekte olan ülkelere plastik atık ihracatı bir yılda %84 fırladı

BirleÅŸik Krallık’ın (BK) geliÅŸmekte olan ülkelere yaptığı plastik atık ihracatı, son bir yılda yüzde 84’lük rekor bir artışla çevre aktivistlerinin sert tepkisine neden oldu. The Guardian için yapılan ticaret verileri analizine göre, 2025’in ilk yarısında bu ülkelere gönderilen atık miktarındaki keskin yükseliÅŸ, özellikle Endonezya ve Malezya’ya yapılan sevkiyatlarla dikkat çekti. Kampanyacılar, bu durumu “etik olmayan ve sorumsuz atık emperyalizmi” olarak nitelendirerek Ä°ngiliz hükümetini, Avrupa BirliÄŸi’nin (AB) yolunu takip etmeye ve daha fakir ülkelere atık ihracatını yasaklamaya çağırdı.

AB, OECD dışındaki daha fakir ülkelere atık ihracatını 2026 yılından itibaren yasaklamayı kabul etmiÅŸken, BK’de benzer bir yasağın bulunmaması neden siyasi bir ikiyüzlülük olarak görülüyor? Ä°ngiltere’den ihraç edilen plastik atıkların ulaÅŸtığı ülkelerde, bu geri dönüşüm faaliyetleri çevre ve işçi saÄŸlığı açısından ne gibi trajik sonuçlar doÄŸuruyor? Türkiye’nin de Ä°ngiliz plastik atıklarının önemli alıcılarından biri olduÄŸu düşünüldüğünde, bu küresel atık ticaretindeki artış Türkiye için hangi çevresel ve sosyal riskleri beraberinde getiriyor?

OECD dışı ülkelere yönelen şok edici atık akışı

ABD merkezli çevre örgütü The Last Beach Cleanup’ın BirleÅŸmiÅŸ Milletler (BM) Comtrade veritabanı üzerinden yaptığı analiz, Ä°ngiltere’nin plastik atık ihracatındaki bu dramatik artışın ana hatlarını ortaya koyuyor. Ä°ngiltere’nin OECD dışı ülkelere gönderdiÄŸi toplam plastik atık oranı, 2024’ün ilk yarısındaki %11’den, 2025’in aynı döneminde %20’ye yükseldi.

Bu artışın başını çeken ülkeler ise Endonezya ve Malezya oldu. Endonezya’ya yapılan ihracat, 2024’teki 525 tondan 2025’te 24.006 tona fırlarken, Malezya’ya yapılan ihracat da ciddi ölçüde artış gösterdi.

Uzmanlar, bu durumun, atık tüccarlarının maliyetleri düşürmek için daha zayıf yasalara ve daha düşük uygulama kapasitesine sahip geliÅŸmekte olan ülkeleri hedef aldığını gösterdiÄŸi noktasına dikkat çekiyor. Basel Eylem Ağı’ndan Wong Pui Yi, “Birçok atık tüccarı maliyetleri düşürmenin yollarını arıyor. Atıklar kötü niyetli kiÅŸilerin eline düşerse, maliyetleri düşürmenin en kolay yollarından biri çevre kontrollerinden kaçınmaktır,” diyerek bu ticaretin ardındaki etik dışı motivasyonu gözler önüne seriyor.

İkiyüzlülük suçlaması ve politik tutarsızlık

Kampanyacılar ve aktivistler, yılda yaklaşık 600.000 ton plastik atık ihraç eden ilk üç ülke arasında yer alan BirleÅŸik Krallık hükümetini, uluslararası platformlarda gösterdiÄŸi tutum nedeniyle “ikiyüzlülükle” suçluyor. The Last Beach Cleanup’tan Jan Dell, Ä°ngiltere’nin BM plastik anlaÅŸması görüşmelerinde yüksek hırs sahibi ülkeler koalisyonunun parçası olduÄŸunu iddia ederken, perde arkasında daha fakir ülkelere ihracatı yasaklamayı reddetmesini eleÅŸtiriyor.

AB, atık ticaretindeki bu etik dışı boÅŸluÄŸu kapatmak için 2026’da yürürlüğe girecek bir yasak kararı almışken, BK’de benzer bir yasağın olmayışı, atıkların BirleÅŸik Krallık’ta geri dönüştürülmek yerine ihraç edilmesinin daha ucuz olmasını saÄŸlayan bir açığı sürdürmektedir. Hükümetin 2023’te OECD dışı ülkelere ihracatı yasaklama planı ise hiçbir zaman hayata geçirilmedi.

İnsan trajedisi: Atık ticaretinin bedeli

Bu plastik atık akışının sadece çevresel bir sorun deÄŸil, aynı zamanda ciddi bir insan hakkı ve işçi saÄŸlığı sorunu olduÄŸu da ortaya çıkıyor. Ä°ngiltere’deki geri dönüşüm firması Biffa Polymers’ın genel müdürü James McLeary, “Bu, bir insan olarak saÄŸduyu meselesi. Çöplerimin Malezya’da son bulmasını istemiyorum,” diyerek bireysel sorumluluÄŸa vurgu yapıyor.

Bu ayın baÅŸlarında yayımlanan Boy Wasted adlı bir araÅŸtırma, plastik atık ticaretinin ulaÅŸtığı trajik boyutları gözler önüne serdi. AraÅŸtırmaya göre, plastik atıkların geri dönüşümü için bir lisans sistemi bulunan Türkiye’de son on yılda geri dönüşüm sektöründe her ay iki kiÅŸi ezilerek, parçalanarak veya yanarak öldü. AraÅŸtırmacı Adnan Khan, Türkiye’deki lisans sisteminin kolay olduÄŸunu ve denetimin düşük kaldığını belirterek, “Bozuk bir sistem” uyarısında bulundu ve AB’nin tüm plastik atık ihracatını yasaklaması gerektiÄŸini savundu.

Türkiye için çevresel ve sosyal riskler

Türkiye, BirleÅŸik Krallık’ın önemli plastik atık ithalatçıları arasında yer almaktadır ve bu küresel atık ticaretindeki genel artıştan doÄŸrudan etkilenmektedir. Ä°ngiltere’nin atıklarını Malezya veya Endonezya gibi ülkelere yönlendirmesi, kısa vadede Türkiye’ye olan akışı azaltabilir gibi görünse de, Çin’in 2018’de ithalatı yasaklamasının ardından ticaretin baÅŸka yerlere kayması örneÄŸi, bu ticari akışın her an Türkiye’ye geri dönebileceÄŸini gösteriyor. Türkiye’deki geri dönüşüm tesislerindeki denetimsizlik ve işçi ölümleri ile ilgili yayımlanan raporlar, ülkenin bu sorumsuz atık ticaretinin sosyal ve çevresel maliyetini ağır bir ÅŸekilde ödediÄŸini ortaya koymaktadır.

Yorum

Ä°ngiltere’nin geliÅŸmekte olan ülkelere plastik atık ihracatını bu denli artırması, zengin ülkelerin kendi atık sorunlarını çözmek yerine, daha fakir ülkelerin çevresine ve insanlarına yüklediÄŸi acı bir gerçeÄŸi simgeliyor. Yüzde 84’lük bir artış, hükümetin “yüksek hırs” iddialarıyla tam bir tezat oluÅŸturmakta ve etik sorumluluÄŸun tamamen göz ardı edildiÄŸini göstermektedir. Bu ticaret, sadece Malezya ve Endonezya’da deniz kirliliÄŸini artırmakla kalmıyor, aynı zamanda Türkiye’deki geri dönüşüm sektöründe çalışanların hayatını da riske atarak insanlık dramına yol açıyor.

Bu etik ve çevresel krizin tek çözümü, BirleÅŸik Krallık’ın AB’nin adımlarını takip ederek, kendi sınırları dışına atık ihracatını kesinlikle yasaklamasıdır. Büyüyen atık ticaretini yasaklamak, hükümetleri ve ÅŸirketleri, plastik üretimini azaltmak ve kendi atıklarını kendi sınırları içinde güvenli ve sorumlu bir ÅŸekilde yönetmek zorunda bırakacaktır. Wong Pui Yi’nin dediÄŸi gibi, atık ticaretinde “iyi adamlar ve kötü adamlar” var; BirleÅŸik Krallık’ın hangi tarafta duracağı artık bir tercih meselesi deÄŸil, acil bir sorumluluk meselesidir.

Kaynak: The Guardian, The Last Beach Cleanup, BM Comtrade, Boy Wasted Raporu
FotoÄŸraf: Jason Leung