Futbolun kirli yüzü: Bir tutku mu, yoksa çevre için bir tehdit mi?

Futbol, dünyada sadece bir spor dalı değil, aynı zamanda milyarlarca insanın tutkuyla bağlı olduğu bir yaşam tarzı. FIFA’ya göre, dünya çapında yaklaşık 5 milyar insan kendisini futbol taraftarı olarak görüyor. 2022 Katar Dünya Kupası Finali 1,5 milyar kişi tarafından izlenirken, her yıl 220 milyon futbolsever stadyumlara giderek maçları canlı izliyor. Avrupa’da futbolun ekonomik değeri 35,3 milyar avroya ulaşmış durumda.

Ancak futbolun çevresel etkileri hakkında çok az konuşuluyor. Küresel Sorumluluk İçin Bilim İnsanları ve Yeni Hava Durumu Enstitüsü tarafından yayımlanan “Kirli Mücadele” (Dirty Tackle) raporu, futbolun küresel karbon ayak izini detaylı bir şekilde ortaya koyan ilk çalışma olarak öne çıkıyor.

Rapora göre, futbol endüstrisi her yıl 64 ila 66 milyon ton karbon emisyonuna sebep oluyor. Bu rakam, Avusturya’nın yıllık karbon salınımına eşdeğer. Üstelik, futbolun çevresel etkisi giderek daha büyük bir hızla artıyor.

Washington Üniversitesi’nden Dr. Stuart Parkinson, bu verileri değerlendirerek şunları söylüyor:

❝Bu araştırma, futbolun büyük bir kirletici olduğunu ve iklim değişikliğine katkısının arttığını açıkça gösteriyor. Ancak, yöneticilerin bu sorunu yeterince değerlendirmeye veya azaltmak için adımlar atmaya hazır olduklarına dair çok az belirti var.❞

Futbolun karbon emisyonları nereden geliyor?

Raporda futbolun çevresel etkisini belirleyen üç ana karbon emisyon kaynağı bulunuyor:

Taraftar ve takım ulaşımı

Futbolun karbon ayak izinin en büyük kaynağı ulaşım. Araştırmalara göre, yerel bir futbol maçında ortalama 1.700 ton CO₂ salınıyor.

Bu emisyonların yaklaşık yarısı taraftarların seyahatlerinden kaynaklanıyor ve genellikle özel araç kullanımı nedeniyle ortaya çıkıyor. Uluslararası maçlarda, seyircilerin çoğu uçakla seyahat ettiğinden karbon emisyonu yaklaşık yüzde 50 oranında artıyor.

Daha büyük ölçekli maçlar için bu rakam çok daha dramatik hale geliyor. Örneğin, FIFA Dünya Kupası Finali gibi büyük organizasyonlarda dünya genelinden gelen taraftarlar nedeniyle bir yerel maça kıyasla karbon emisyonları 42 kat artabiliyor.

Üstelik, takımların kendileri de karbon salınımına önemli katkıda bulunuyor. BBC Sport’un araştırmalarına göre, 2023 yılında İngiltere Premier Lig takımları sadece iki ay içinde 81 kısa mesafeli iç hat uçuşu yaptı. Bazı uçuşlar sadece 27 dakika sürdü ve bu da karbon salınımının gereksiz şekilde artmasına sebep oldu.

UEFA Uluslar Ligi gibi uluslararası turnuvaların artması, takımların ve taraftarların daha fazla seyahat etmesine neden oluyor. Araştırmacılar, daha küçük ve bölgesel turnuvaların tercih edilmesi gerektiğini savunuyor.

Stadyum inşaatları ve altyapı

Futbolun karbon ayak izini artıran bir diğer önemli faktör stadyum inşaatları.

• 2022 Katar Dünya Kupası için yedi yeni kalıcı stadyum inşa edildi. Bu inşaatların toplam karbon emisyonu 1,6 milyon ton CO₂ olarak hesaplandı.
• 2034 Dünya Kupası için Suudi Arabistan’da 11 yeni stadyum inşa edilmesi planlanıyor. Çevresel etki açısından bu yeni inşaatlar ciddi bir tehdit oluşturuyor.

Carbon Market Watch, bu konuda şu uyarıda bulunuyor:

❝2034 Dünya Kupası için planlanan yeni stadyum inşaatlarının çevresel etkisi, önceki turnuvalara kıyasla ölçek dışı bir noktaya ulaşacak.❞

Fosil yakıt destekli sponsorluklar

Futbolun karbon emisyonlarının en büyük kaynaklarından biri de sponsorluk anlaşmaları.

• Nisan 2024’te FIFA, dünyanın en büyük petrol şirketlerinden biri olan Aramco ile sponsorluk anlaşması imzaladı.
• UEFA, uzun süredir Katar Havayolları ile sponsorluk anlaşmasına sahip.
• Birçok futbol kulübü, petrol ve gaz şirketleri, havayolu firmaları, otomobil üreticileri ve fast food zincirleri tarafından destekleniyor.

Rapora göre, futbolun karbon emisyonlarının %75’i bu sponsorluk anlaşmalarından kaynaklanıyor. Bu durum, fosil yakıt tüketimini ve çevreye zarar veren alışkanlıkları normalleştirerek daha büyük bir soruna yol açıyor.

Hollandalı futbolcu Tessel Middag, bu konuda şu eleştiriyi getiriyor:

❝FIFA’nın Suudi Arabistan’ın futbol aracılığıyla itibarını geliştirmesine izin verme isteği, oyuncuları, taraftarları ve gezegeni tehlikeye atıyor. Gelecekte sürdürülebilir bir futbol için liderlerin gerçek adımlar atması gerekiyor.❞

Marshall Adaları: Futbol sahası olmayan bir ülkenin mesajı

Pasifik Okyanusu’nda yer alan Marshall Adaları, FIFA tarafından tanınan milli futbol takımı olmayan tek ülke. Ancak bu durumdan daha büyük bir sorunları var: Yükselen deniz seviyeleri nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıyalar.

Marshall Adaları Futbol Federasyonu (MISF), iklim değişikliğine dikkat çekmek için “2030 No Home” adını verdikleri özel bir forma tasarladı.

Formanın tasarımı, Marshall Adaları’nın deniz seviyelerinin yükselmesiyle yaşadığı yıkımı simüle ediyor. Zamanla, formanın belirli bölgeleri yavaş yavaş kaybolarak iklim krizinin etkilerini görselleştiriyor.

NASA’ya göre, deniz seviyeleri son 30 yılda 10 cm yükseldi ve yalnızca 1 metrelik bir yükselme, ülke nüfusunun yarısını barındıran Majuro Atolü’nün yüzde 80’ini yok edebilir.

Futbol ve iklim değişikliği: Çözüm için atılan adımlar

İklim değişikliğinin futbol üzerindeki etkileri her geçen gün daha belirgin hale geliyor. İngiltere Futbol Federasyonu’na göre, her yıl 100.000’den fazla amatör maç çamur, su baskını veya sert hava koşulları nedeniyle iptal ediliyor.

Bazı futbolcular ve kulüpler bu soruna dikkat çekmek için adımlar attı:

• İspanyol futbolcu Héctor Bellerín, Arsenal’de oynadığı dönemde her galibiyet için 3.000 ağaç dikme sözü verdi.
• Patrick Bamford, iklim değişikliği farkındalığını artırmak için “yıldırım” el hareketiyle kutlama yapmaya başladı.

Daha sürdürülebilir bir futbol için en büyük adımı ise Forest Green Rovers attı. Kulüp, %100 yenilenebilir enerjiyle çalışan bir stadyum kurdu ve dünyanın ilk karbon nötr futbol kulübü olarak BM tarafından onaylandı.

Futbolun yeşil geleceğe ihtiyacı var

Bilim insanları, futbolun çevresel etkilerini azaltmak için:
✅ Sponsorlukların fosil yakıt devlerinden uzaklaşması,
✅ Seyahat emisyonlarının azaltılması,
✅ Sürdürülebilir stadyum projelerine öncelik verilmesi gerektiğini vurguluyor.

Futbol sadece bir oyun değil; aynı zamanda dünyayı değiştirme gücüne sahip bir platform. Ancak, bu gücün çevreyi korumak için kullanılması gerekiyor.