Avrupa’da geri dönüşümde zorluk yaşanan ürünler: En problemli 5 atık ve çözüm arayışları

Avrupa genelinde geri dönüşüm artık birçok insan için günlük yaşamın bir parçası haline gelmiş durumda. Ancak tüm bu çabaya rağmen, bazı atık türleri için geri dönüşüm hâlâ ciddi bir sorun olmaya devam ediyor.

Avrupa Birliği’ne göre, 2023 yılında belediyeler kişi başına yaklaşık yarım ton atık topladı. Ancak bu atığın sadece yüzde 48’i geri dönüştürülebildi. AB’nin 2025’e kadar koyduğu hedefler ise çok daha iddialı: belediye atıklarının en az yüzde 55’inin, ambalaj atıklarının ise yüzde 65’inin geri dönüşüme veya yeniden kullanıma kazandırılması gerekiyor.

Ne var ki birçok üye ülke bu hedeflere ulaşmakta zorlanıyor. Tahminlere göre üçte ikisi en az bir hedefi ıskalayacak. Üstelik Yunanistan, Macaristan ve Polonya gibi ülkeler, hem belediye hem ambalaj atığı hedeflerini kaçırma riski taşıyor.

Peki, geri dönüşümde en çok zorlanılan ürünler neler ve bu zorlukların üstesinden gelmek için hangi yenilikler geliştiriliyor?

Akıllı telefon camları: Lazerle geri dönüşüm umudu

Cam şişe ve kavanozlar gibi geleneksel cam ambalajlar Avrupa’da başarıyla geri dönüştürülüyor. Ortalama olarak bu tür camların %75’i yeniden kullanılıyor. Ancak akıllı telefon ekranları, LCD paneller ve X-ışını tüplerinde kullanılan camlar söz konusu olduğunda tablo değişiyor.

Bu tür camlar, genellikle kimyasal olarak güçlendirilmiş olup yüksek ısıya karşı dirençlidir. Bu da klasik fırınlarda eritilmelerini zorlaştırır. İspanya’daki Vigo Üniversitesi’nden Juan Pou ve ekibi, bu sorunu çözmek için AB tarafından finanse edilen Everglass projesi kapsamında camı eritmek için lazer teknolojisi kullanan bir geri dönüşüm makinesi geliştiriyor.

Lazer, her cam türüne uygun ısıyı hassas şekilde sağlayabiliyor ve bu sayede camın yeni ürünlere dönüştürülmesini kolaylaştırıyor. Bu teknoloji, COVID-19 aşılarında kullanılan tıbbi cam şişeler gibi yüksek kaliteli atık camları da dönüştürebilecek potansiyele sahip.

Yeniden kazanımı zor mıknatıslar: Geleceğin kaynak krizi

Neodimyum mıknatıslar, 1980’lerin ortalarında geliştirildiklerinden bu yana, rüzgar türbinlerinden elektrikli araç motorlarına kadar birçok sektörde vazgeçilmez hale geldi. Ancak bu mıknatıslar, jeopolitik olarak hassas bölgelerden tedarik edilen nadir toprak elementlerine dayanıyor.

AB, bu hammaddeleri kritik olarak sınıflandırsa da, onları endüstriyel ölçekte geri dönüştürebilen bir sistem henüz mevcut değil. Floransa Üniversitesi’nden Lorenzo Berzi, AB destekli Harmony projesi kapsamında bu güçlü mıknatısların geri dönüşümünü kolaylaştırmak için çalışıyor.

Proje, mıknatısların toplanmasından metallerin ayrıştırılmasına, yeniden kullanılabilir mıknatısların üretilmesine kadar tüm süreci optimize etmeyi hedefliyor. Bu sayede, gelecekte Avrupa’nın kendi mıknatıs geri dönüşüm endüstrisini kurması mümkün olabilir.

Gıda atıkları: Biyostimülan gübre üretimi

AB’de yılda 59 milyon tondan fazla gıda atığı ortaya çıkıyor; bu da kişi başına yaklaşık 132 kg atığa denk geliyor. Bu atığın %11’i otel, restoran ve catering hizmetlerinden (HORECA) kaynaklanıyor ve büyük oranda doğrudan çöpe gidiyor.

İspanya’daki AZTI araştırma merkezinden Bruno Iñarra, bu gıda atıklarının çoğunun besleyici değeri düşük kompost haline getirildiğini, ancak çoğunlukla çöp sahalarına gömüldüğünü belirtiyor. LANDFEED projesi, bu atıkları çiftliklerde kullanılabilecek biyolojik bazlı gübrelere dönüştürmeyi amaçlıyor.

Bu dönüşüm, ‘katı hal fermantasyonu’ adı verilen bir teknikle sağlanıyor. Bu yöntemle atıklar, çok az ya da hiç su kullanılmadan mikroorganizmalarla işleniyor ve bitkilerin büyümesini teşvik eden biyoaktif bileşikler elde ediliyor.

Bebek bezleri: Ayrışması yüzyıllar süren bir atık

Her yıl yaklaşık 46 milyar bebek bezi kullanılıp atılıyor. Ancak bu bezlerin ayrışması 150 ila 500 yıl sürebiliyor. Biyolojik olarak parçalanabilir olanlar bile en iyi ihtimalle 50 yılda çözülüyor. Bezlerin içindeki süper emici polimerler, geri dönüşümü oldukça zorlaştırıyor.

Diaper Recycling Europe, bu sorunu çözmek amacıyla Hollanda’da bir pilot tesis kurdu. Şirketin kurucusu Edwin Verhoef, bu sürecin uzun ve pahalı olduğunu, ancak kaliteli geri kazanılmış malzeme elde etmenin ekonomik değeri olduğunu vurguluyor.

Tesis, bezin tüm bileşenlerini ayırabiliyor ve daha sonraki aşamalarda atık sudaki patojen ve ilaç kalıntılarını da arındırmayı hedefliyor. Projenin bir sonraki adımı, süreci daha verimli ve yarı otomatik hale getirmek.

Sigara izmaritleri: Küçük ama zehirli atıklar

Avrupa’nın sokaklarında ve plajlarında en çok rastlanan çöplerden biri sigara izmaritleri. Bu küçük atıklar, çevreye kolayca yayılıyor ve toplanmaları da oldukça zor. Yapılan araştırmalara göre, izmaritler deniz ortamına 7.000’den fazla toksik kimyasal salabiliyor.

İtalyan girişim Re-Cig, bu soruna pratik bir çözüm sunuyor. Ülke genelinde 4.500’den fazla sigara kutusu yerleştiren şirket, izmaritleri topladıktan sonra yıkayıp kurutuyor ve selüloz asetat adlı plastiği çıkarıyor. Bu plastik daha sonra 3D yazıcılar gibi alanlarda yeniden kullanılabilecek granüllere dönüştürülüyor.

Re-Cig, şu anda 350’den fazla şirket ve 80 kamu kurumu ile iş birliği yaparak atık izmaritleri ekonomik değere dönüştürüyor.

Zorlu atıklar, yenilikçi çözümler gerektiriyor

Avrupa, geri dönüşüm konusunda birçok başarıya imza atmış olsa da, bazı ürünler hâlâ geri dönüşüm sistemleri içinde ciddi zorluklar yaratıyor. Akıllı telefon camları, yüksek güçlü mıknatıslar, bebek bezleri, gıda atıkları ve sigara izmaritleri bu listenin başında geliyor.

Ancak umut verici olan şu ki, her bir zorluk için yenilikçi ve sürdürülebilir çözümler geliştiriliyor. Lazerle cam eritme teknolojileri, mıknatıslar için özel söküm sistemleri, biyo-gübre üretim süreçleri ve otomatik atık ayrıştırma tesisleri gibi projeler, geri dönüşümde yeni bir dönemin habercisi olabilir.

Geri dönüşüm oranlarının artırılması, yalnızca teknik değil, ekonomik ve sosyal bir dönüşümle mümkün olacak. Avrupa’nın bu alandaki çabaları, dünya genelindeki geri dönüşüm politikaları için de yol gösterici olabilir.

Fotoğraf: freepik