Hayat veren ve yıkan “atmosferik nehirler”: Pasifik’te sel alarmı, İran’da tarihi kuraklığa umut ışığı!

İklim sistemindeki aşırı olayların şiddeti artarken, Pasifik ve Ortadoğu coğrafyaları bu hafta gökyüzünden gelen devasa su buharı bantlarının etkisi altında. Meteoroloji uzmanlarının “atmosferik nehirler” olarak adlandırdığı bu doğal fenomen, ABD’nin Pasifik Kuzeybatısı’ndan (Pacific Northwest/PNW) Kanada’ya kadar olan geniş bir alana 200 mm’yi aşan yoğun yağmur ve ağır dağ karı getirerek sel ve heyelan alarmı veriyor. Aynı sistemin doğu uzantıları ise, altı yıldır süren şiddetli kuraklığın pençesindeki İran ve komşusu Irak’a nefes aldıracak kritik yağışlar taşıyor.

Bu devasa su buharı akımlarının neden olduğu yağışlar, Washington ve Oregon eyaletlerinde can ve mal kaybına neden olabilecek sellere yol açarken, nasıl oluyor da binlerce kilometre ötedeki Ortadoğu’da kuruyan barajlara hayat suyu taşıyor? Bu durum, suyun küresel döngüsündeki aşırı uçların arttığını ve bir bölge için yıkım getiren bir sistemin, diğer bir bölge için hayati bir kurtuluş olabileceğini göstermesi açısından neden önemli? Türkiye’nin de içinde bulunduğu bölge için, Zagros Dağları’na düşen bu yoğun yağışların ne gibi bölgesel su güvenliği etkileri olabilir?

Pasifik Kuzeybatısı’nda yıkıcı güç: 400 mm yağış ve sel riski

Tropik bölgelerden sıcak ve nemli havayı orta enlemlere çeken atmosferik nehirler , Pasifik Kuzeybatısı’nda (Britanya Kolumbiyası, Washington ve Oregon) hava durumu uyarılarının ana nedeni haline geldi. Uzmanlar, bu dar su buharı bantlarının Batı Kıyısı’ndaki tüm sel hasarlarının %80’inden sorumlu olduğunu ve ABD’ye yıllık maliyetinin yaklaşık 1 milyar doları bulduğunu belirtiyor.

Kentsel ve dağlık alanlarda beklenen şiddet

Bu hafta boyunca beklenen yağış miktarları, Pasifik Kuzeybatısı’nın geniş bir kısmında alarm seviyesinde:

• Kıyı ve Kentler: Washington’ın batı yarısı ve kuzeybatı Oregon’da Cuma gününe kadar 200 mm’den (8 inç) fazla yağış bekleniyor. Seattle ve Portland gibi büyük şehirlerde ise 100-150 mm arasında yağış öngörülüyor.
• Cascade Dağları: Dağların batı yamaçlarında yağışın 400 mm’ye yaklaşması bekleniyor. Ayrıca 1.800-2.100 metrenin üzerindeki rakımlarda 30 cm’den fazla yoğun dağ karı düşeceği tahmin ediliyor.

Ulusal Hava Durumu Servisi, özellikle kuzeybatı ve orta Washington eyaleti için sel uyarısı yayınladı. Cascade Dağları’ndan akan nehirlerde su seviyelerinde ani yükselmeler bekleniyor. Ek olarak, aşırı doymuş toprak yapısı, bölgeyi heyelan ve arazi istikrarsızlığı riskine karşı daha savunmasız hale getiriyor.

Ortadoğu’da hayat öpücüğü: Kuraklık tehlikesine karşı yağmur

Atmosferik nehirlerin getirdiği nem, sadece Pasifik kıyılarını değil, aynı zamanda Ortadoğu’yu da etkiliyor. Bu hafta Irak’ın doğusu ve İran’ın kuzeybatısı genelinde önemli miktarda yağış bekleniyor.

İran’ın kritik su rezervleri için umut

Bu yağışlar, özellikle İran için hayati bir öneme sahip. Ülke, tam altı yıldır devam eden şiddetli bir kuraklıkla mücadele ediyor. Bu durumun ciddiyeti, başkent Tahran’a su sağlayan rezervuarların son altmış yılın en düşük seviyelerine inmesiyle gözler önüne seriliyor.

• Baraj Krizi: Ülkede en az 19 baraj kurumanın eşiğinde ve rezervuarların doluluk oranı kritik eşik olan yüzde 5’in altına düşmüş durumda.
• Yağış Miktarları: Güney veya güneybatı yönünden esen rüzgarlarla birlikte, bu hafta boyunca Zagros Dağları’nın batı yamaçlarında günde en az 50 mm şiddetli yağış bekleniyor.
• Büyük Şehirler: Irak’ta Bağdat ve Erbil ile İran’da Kermanşah ve Ahvaz gibi büyük şehirlerde, hafta sonuna kadar toplam yağış miktarının yaklaşık 50-150 mm‘ye ulaşması bekleniyor.

Bölgenin büyük bir kısmı için bu istikrarsız hava dönemi, şiddetli kuraklıktan dolayı hoş bir rahatlama sağlayacak ve rezervuarlardaki durumu bir nebze de olsa iyileştirecektir.

Yağış dinamiklerinin ortak paydası

Atmosferik nehirlerin Kuzeybatı Pasifik’te sel riskini artırırken, Ortadoğu’da kuraklığı dindirmesi, su kaynaklarının ve iklimin birbirine bağlılığını gösteren küresel bir modeldir. Türkiye, Irak ve İran ile Zagros Dağları ve bölgedeki ortak su havzaları üzerinden iklim ve su dinamiklerini paylaşmaktadır.

Uzmanlar şu noktaya dikkat çekiyor: Zagros Dağları’nın batı yamaçlarına düşen yoğun yağışlar, sadece İran ve Irak’ın yerel su rezervlerini değil, aynı zamanda Dicle ve Fırat gibi bölgesel nehir sistemlerini de besleyen su kaynaklarının yenilenmesine yardımcı olur. Türkiye de son yıllarda artan düzensiz yağışlar, kuraklık tehdidi ve su kaynakları üzerindeki baskı ile mücadele etmektedir. Ortadoğu’ya gelen bu denli önemli bir yağış sistemi, Türkiye’nin güneydoğu sınırlarına yakın bölgeleri ve Fırat-Dicle havzasını dolaylı olarak etkileyerek bölgesel su yönetimi stratejilerinin ne kadar hayati olduğunu göstermektedir. Bu sistemlerin gelecekteki yoğunluğu ve sıklığı, Türkiye’nin de su ve sel yönetimi altyapısını sürekli gözden geçirmesini gerektirmektedir.

İklimin iki yüzü

Atmosferik nehirler olayında, iklim değişikliğinin getirdiği iki zıt tehlikeyi aynı anda görmekteyiz: Bir yanda, ABD’nin zengin Pasifik Kuzeybatısı’nda sel ve hasara neden olan aşırı su fazlalığı; diğer yanda, Ortadoğu’da altı yıldır süren kuraklık nedeniyle halkı ve tarımı tehdit eden su kıtlığı. Bu durum, suyun küresel döngüsündeki dengenin bozulduğunu ve hava olaylarının giderek daha da kutuplaştığını teyit ediyor. Pasifik’teki bir felaket uyarısının, İran ve Irak için bir yaşam müjdesi olması, iklim krizinin bölgesel etkilerinin ne kadar farklı ve karmaşık olduğunu ortaya koyuyor. Önümüzdeki dönemde, hem sel hasarlarını minimize etme hem de kuraklıkla mücadele etme kapasitesini artırma, uluslararası ve bölgesel politikaların merkezine oturmak zorundadır.

Kaynak: Reuters, Ulusal Hava Durumu Servisi (NWS), Copernicus Analizleri.