Yeni bir araştırma, iklim değişikliğiyle birlikte ölümcül mantar hastalıklarının dünya genelinde daha geniş alanlara yayılacağını ortaya koydu. Bilim insanları, bu tehdide karşı dünyanın yeterince hazırlıklı olmadığını vurguluyor.
Mantarlar, topraktan komposta, sudan havaya kadar hemen her ortamda bulunabilen, oldukça geniş bir organizma grubunu oluşturuyor. Ekosistemler için hayati önem taşıyan bu canlılar, aynı zamanda insan sağlığı açısından da ciddi bir risk oluşturuyor. Mantar enfeksiyonları her yıl yaklaşık 2,5 milyon insanın ölümüne neden oluyor. Ancak küresel veri eksikliği, bu sayının gerçekte çok daha yüksek olabileceğine işaret ediyor.
İklim değişikliğiyle uyum sağlayan mantarlar yayılıyor
Bilim insanları, mantarların iklim değişikliğine nasıl tepki vereceğini henüz tam olarak anlamış değil. Ancak Manchester Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi, özellikle akciğerleri etkileyen aspergillozis adlı ciddi hastalığa neden olan yaygın Aspergillus mantar grubunun gelecekteki olası yayılımını bilgisayar simülasyonlarıyla modelledi.
Araştırmaya göre, iklim krizi derinleştikçe, belirli Aspergillus türleri küresel olarak daha geniş alanlara yayılacak. Bu yayılmanın Kuzey Amerika, Avrupa, Çin ve Rusya gibi yeni bölgelere ulaşacağı öngörülüyor. Çalışma henüz akran denetiminden geçmekte.
Tavsiye Edilen Haberler
Çalışmanın yazarlarından, iklim değişikliği ve bulaşıcı hastalıklar üzerine uzmanlaşmış Norman van Rijn, mantarların virüs ve parazitlerle kıyaslandığında daha az araştırıldığını belirterek, ❝Bu haritalar, mantar patojenlerinin gelecekte dünyanın büyük bölümünü etkileyebileceğini gösteriyor❞ dedi.
“The Last of Us” ile gündeme geldi, ama gerçek tehdit çok daha ciddi
Popüler HBO dizisi The Last of Us, mutasyona uğrayan bir mantarın insanları şiddet yanlısı yaratıklara dönüştürdüğü kurgusal bir dünyayı anlatıyor. Ancak van Rijn, bu anlatının sadece kurgu olduğunu ancak yine de milyonlarca insanın ölümüne yol açan mantar enfeksiyonlarına dikkat çekilmesi açısından önemli olduğunu ifade etti.
Aspergillus sporları günlük yaşamda solunuyor
Aspergillus mantarları, toprağın içinde küçük iplikçikler hâlinde gelişiyor ve tıpkı diğer mantarlar gibi havaya çok sayıda küçük spor yayıyor. Bu sporlar günlük yaşamda sürekli solunuyor. Sağlıklı bireyler genellikle bu sporlarla temas ettiklerinde bir sağlık sorunu yaşamıyor çünkü bağışıklık sistemi bu sporları etkisiz hale getiriyor.
Ancak astım, KOAH, kistik fibrozis gibi solunum hastalıkları olanlar, kanser tedavisi görenler, organ nakli yapılan hastalar, hatta şiddetli grip ya da Covid-19 geçiren bireyler için durum farklı. Bağışıklık sistemi zayıflamış bu bireylerde, sporlar temizlenemediği takdirde mantar büyümeye başlıyor.
Van Rijn, ❝Mantar vücutta büyüdüğünde, sizi içten dışa doğru tüketmeye başlar❞ dedi.
Yüksek ölüm oranı, düşük tanı başarısı
Aspergillozis, yüzde 20 ila 40 arasında yüksek bir ölüm oranına sahip. Ancak hastalık çoğu zaman doğru şekilde tanımlanamıyor. Çünkü belirtileri ateş ve öksürük gibi birçok yaygın hastalıkla örtüşüyor. Van Rijn’e göre, doktorlar bu hastalığı her zaman dikkate almadıkları için tanı koymakta gecikiliyor.
Mantarlar antifungal ilaçlara dirençli hale geliyor
Bir diğer tehdit ise mantarların tedavilere karşı giderek daha dirençli hale gelmesi. Günümüzde sadece dört farklı antifungal ilaç sınıfı bulunuyor ve yeni ilaç geliştirme süreci oldukça yavaş ilerliyor.
Farklı türler farklı bölgelere yayılabilir
Araştırmaya göre, tropikal sıcak iklimleri tercih eden Aspergillus flavus, insan kaynaklı yüksek fosil yakıt emisyonlarının devam etmesi hâlinde yüzde 16 oranında daha fazla yayılabilir. Bu tür, başta Kuzey Amerika, kuzey Çin ve Rusya olmak üzere daha önce görülmediği alanlara yayılabilir.
Bu mantar sadece insanlarda ölümcül enfeksiyonlara yol açmakla kalmaz; aynı zamanda gıda mahsullerini enfekte ederek gıda güvenliği için büyük bir tehdit oluşturur. Bu nedenle Dünya Sağlık Örgütü, 2022 yılında Aspergillus flavus’u kritik mantar patojenleri listesine ekledi.
Diğer bir tür olan Aspergillus fumigatus ise daha ılıman iklimleri tercih ediyor. Küresel sıcaklıkların artmasıyla birlikte bu türün Arktik bölgelere doğru yayılması bekleniyor. Araştırmaya göre, 2100 yılına kadar bu yayılım yüzde 77,5 oranında artabilir ve sadece Avrupa’da 9 milyon insanı riske atabilir.
Aşırı sıcak bölgeler artık uygun değil
Sahra Altı Afrika gibi bazı bölgelerde sıcaklıkların çok artması, Aspergillus mantarları için uygun olmayan koşullar yaratabilir. Ancak mantarların ekosistemdeki faydalı rolleri de göz önünde bulundurulduğunda, bu değişim toprak sağlığı gibi başka sorunlara yol açabilir.
Ayrıca ısınan iklim sadece yayılma alanını genişletmekle kalmıyor, aynı zamanda bu organizmaların insan vücudunda hayatta kalma yeteneklerini de artırıyor. Kuraklık, sel ve sıcak hava dalgaları gibi aşırı iklim olayları sporların uzun mesafelere taşınmasına neden olabiliyor.
Örneğin, 2011 yılında Missouri eyaletinin Joplin kentinde yaşanan kasırga sonrası mantar hastalıklarında belirgin bir artış kaydedildi.
Mantar tehdidine karşı hazırlık eksik
Exeter Üniversitesi Tıbbi Mikoloji Merkezi‘nden Prof. Elaine Bignell, araştırmaya katılmamakla birlikte çalışmanın önemine dikkat çekerek, ❝Doğal çevremizdeki mantarların oluşturduğu tehdide karşı ne kadar hazırlıksız olduğumuzu gösteriyor❞ dedi.
Ancak hâlâ çok fazla belirsizlik bulunduğunu ve daha fazla bilimsel araştırmaya ihtiyaç olduğunu söyledi.
UC Berkeley’den Prof. Justin Remais, Amerika genelinde 2013-2023 arasında 20.000’den fazla aspergilloz vakası tespit ettiklerini belirtti. Her yıl bu vakaların yaklaşık yüzde 5 oranında arttığını da ekledi.
Van Rijn ve Bignell gibi uzmanlar, virüs ve bakterilere odaklanmış küresel sağlık sisteminin mantarsal enfeksiyonları büyük ölçüde ihmal ettiğini, ancak bu ihmalin artık sürdürülemez olduğunu vurguluyor. Bignell, ❝Gelecekte herhangi birimiz bu durumdan etkilenebiliriz❞ diyerek uyarısını yineliyor.
