Yeşil dönüşüm artık sadece “güzel amaç” değil; şehirlerin rekabet gücü, yaşam kalitesi ve sürdürülebilir kalkınma açısından zorunluluk. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, sanayi tesislerinden emisyon yönetimine, şehir planlamasından yeşil alan tahsisine kadar birçok alanda standartlar belirliyor.
Diğer yandan yerel yönetimlerde Yeşil Şehir Eylem Planları hazırlanıyor. Özellikle büyük şehirlerde bu planlar yürütülüyor.
Ama şehirler arasında fark büyük: bazı iller yeşil dönüşüme daha hazır; bazıları yapısal, finansal veya planlama bakımdan geri kalmış durumda.
Kullanılan Kriterler / Çevre Skoru Unsurları
Bir ilin çevre skoru oluşturulurken şu kriterler dikkate alınmalı:
Tavsiye Edilen Haberler
-
SürdürülebilirlikTürkiye Sigorta tarafından “Su Raporu” yayımlandı -
-
-
| Kategori | Ölçütler |
|---|---|
| Hava Kalitesi | PM2.5, NO₂, SO₂ konsantrasyonları; sera gazı emisyon yoğunluğu |
| Yeşil Alan / Kişi Başına Düşen Park / Orman Alanı | Kent içi ve çevresi yeşil alanlar |
| Atık Yönetimi | Geri dönüşüm oranları, sıfır atık uygulamaları, katı atık bertaraf kapasitesi |
| Ulaşım & Altyapı | Toplu taşıma imkânı, bisiklet yolları, yaya dostu altyapı, ulaşım emisyonları |
| Su & Enerji Verimliliği | Su israfı, su arıtma, yağmur suyu kolektörü, enerji tasarruflu bina uygulamaları, yenilenebilir enerji kullanımı |
| Planlama & Yönetim Kapasitesi | Yeşil Şehir Eylem Planlarının varlığı, yerel yönetim politikaları ve kaynak tahsis kabiliyeti, finansman ve mevzuat standartları |
Bu kriterleri kullanarak şehirleri puanlayacak bir değerlendirme modeli oluşturmak mümkün.
Türkiye Geneli Çevresel Performans ve İl Bazlı Farklılıklar
1 Ulusal Düzey Performans
- 2024 Çevresel Performans Endeksi (Environmental Performance Index) raporunda Türkiye, 180 ülke arasında 143. sırada yer alıyor; skor 37,2. Bu düşük seviye, ekosistem canlılığı, biyolojik çeşitlilik ve habitat koruma başlıklarında özellikle zayıf olunduğunu gösteriyor.
- Bakanlık seviyesi olarak sanayide yeşil dönüşümün standartları belirleniyor; “Endüstriyel Emisyonların Yönetimi Yönetmeliği” kapsamında tesisler F’den A’ya sınıflandırılacak. Bu, şehirlerin sanayi altyapısı açısından dönüşüm baskısını artıracak.
2 İl Bazlı Uygulama & Hazırlıklarda Örnekler
| İl | Güçlü Yönler | Zayıf Yönler / Gelişmeye Açık Alanlar |
|---|---|---|
| İzmir | Yeşil Şehirler Programı kapsamında Eylem Planı hazır; farklı çevresel konuları kapsıyor (su, biyolojik çeşitlilik, hava, toprak, iklim değişikliği) İzmir Belediyesi | Finansman ve uygulama hızı konularında gecikmeler; bazı mahallelerde altyapı eksiklikleri var |
| İstanbul | Yeşil Şehir Eylem Planı zemini hazır; 52 eylem öngörülmüş durumda; kent ölçeğinde kaynak kullanımı ve ulaşım politikaları çalışılıyor Çevre İBB | Trafik, hava kirliliği, kişi başına düşen yeşil alan konusunda baskı; yapılaşma baskısı yüksek |
| Bursa, Eskişehir, Gaziantep, Kocaeli | CDP Türkiye Cities Programı’na dahil kentler; veri şeffaflığı konusunda adımlar var CDP Türkiye | Atık yönetimi ve ulaşım altyapısı gibi alanlarda kapsayıcı projeler eksik veya dağınık uygulamalar mevcut |
| Küçük / Orta Büyüklükteki Şehirler (ör. Kastamonu, Karabük, Bilecik, Kırklareli, Yalova) | “Çevresel Kalite Endeksi” gibi akademik çalışmalarda yüksek skorlar almış şehirler arasında görünüyorlar scrd.eu | Kaynak sınırlı; büyük projelere erişim ve kurumsal kapasite eksikliği gibi sorunlar |
İl Örnekleriyle “Hazırlık Skoru” Modeli
Aşağıda örnek iller üzerinden tahmini “hazırlık skorları” yer alıyor (100 üzerinden). Bu skorlar yukarıdaki kriterlere dayalı, kamuya açık veri, belediye planları ve akademik çalışmalardan beslenerek hazırlanmıştır:
| İl | Tahmini Çevre Hazırlık Skoru /100 | Genel Değerlendirme |
|---|---|---|
| İstanbul | ~ 65 | Eylem planları ve kaynak var, nüfus ve yapılaşma baskısı yüksek; ulaşım & hava kalitesi problemleri |
| İzmir | ~ 70 | Planlama ve çevre politikalarında daha güçlü; kent ölçeğinde sürdürülebilir projelere açıklık var |
| Eskişehir | ~ 75 | Yeşil alan, şehircilik planlaması, toplu taşıma ve çevresel farkındalık daha yüksek düzeyde |
| Bursa | ~ 60 | Sanayi baskısı ve ulaşım emisyonları olumsuz etki yaratıyor; yeşil alan ve altyapı geliştirme potansiyeli mevcut |
| Kastamonu | ~ 80 | Doğal çevre koruma ve düşük sanayileşme nedeni ile bazı kriterlerde avantajlı; altyapı finansmanı sınırlı |
| Van, Hakkari, Ağrı | ~ 35-50 | Coğrafi, ekonomik ve altyapı eksikleri; çevre politikalarına ulaşım sınırlı; yeşil altyapı ve yaşam kalitesi düşük |
Hangi Şehirler Baştan Çıkarıcı Örnek Olabilir?
- İzmir & Eskişehir: Planlama ve sürdürülebilirlik uygulamaları ile “örnek yeşil şehirler” arasında yer alabilirler.
- Kastamonu, Karabük, Bilecik: Doğal kırsal yapıları, düşük sanayi baskısı ve çevre bilinci akademik çalışmalarda öne çıkıyor.
- İstanbul ise ‘model kent’ olma yolunda büyük potansiyele sahip, ancak çevresel baskılar (trafik, hava kirliliği, yeşil alan yetersizliği) büyük engeller.
Etkiler & Riskler
- Çevre skoru düşük şehirlerde hava kirliliği, sağlık sorunları, sosyal huzursuzluk artabilir.
- Yeşil dönüşüme geçemeyen yerler, yatırımlarda, turizmde, marka şehir statüsünde geri kalabilir.
- İklim değişikliğine karşı adaptasyon eksikliği; sel, kuraklık gibi afet riskleri daha yüksek olabilir.
- Büyük şehirlerde altyapı baskısı devam ettikçe su, ulaşım, enerji gibi temel hizmetlerde sorunlar artabilir.
Çözüm Önerileri & Adımlar
- Tüm illerde Yeşil Şehir Eylem Planı hazırlanmalı ve uygulama süreci yerel yönetimce izlenmeli, raporlanmalı.
- Hava kalitesi izleme istasyonlarının yaygınlaştırılması; emisyon verilerinin düzenli kamu erişimine açılması.
- Yeşil alanların artırılması: kişi başına düşen park ve açık alan hedefleri belirlenmeli.
- Toplu taşıma, bisiklet yolu, yaya altyapısı gibi ulaşım çözümlerine yatırım yapılmalı.
- Finansal destek mekanizmaları (yeşil fonlar, hibe programları) küçük/orta şehirler için erişilebilir hale getirilmeli.
- Yerel halk bilinci ve katılımı artırılmalı; atık ayrıştırma, enerji tasarrufu gibi davranışsal göstergeler teşvik edilmeli.
- Mevzuat ve denetim güçlendirilmeli: sanayi emisyon yönetimi, sıfır atık uygulamaları, bina standartları gibi alanlarda standartlar sıkılaştırılmalı.
Sonuç
Türkiye’de yeşil dönüşüme hazırlık bakımından şehirler arasında büyük farklar var. Bazıları planlama, kaynak ve yönetim kapasitesi ile ön planda; diğerleri halen altyapı, finansman ve uygulama eksiklikleri yaşıyor.
Yeşil dönüşüm başarılı olabilmesi için her ilin kendi güçlü ve zayıf yönlerini doğru analiz edip, yerel düzeyde somut adımlar atması gerekiyor. Başarının anahtarı: vizyon, kaynak, katılım ve izlenebilirlik.