Kuşadası Körfezi’nde acı kayıp: Bir haftada 3 koruma altındaki deniz kaplumbağası ölü bulundu

Aydın’ın turistik incisi Kuşadası ilçesi, son bir hafta içinde üç deniz kaplumbağasına mezar oldu. Ölü bulunan bireylerden birinin nesli tehlike altındaki genç bir yeşil deniz kaplumbağası (juvenil Chelonia mydas), diğer ikisinin ise iribaş deniz kaplumbağası (Caretta caretta) olduğu belirlendi. Ekosistemi Koruma ve Doğa Sevenler Derneği (EKODOSD) Başkanı Bahattin Sürücü, yapılan ilk incelemelerde kesici veya delici alet izine rastlanmazken, kaplumbağaların büyük balıkçı teknelerinin ağlarına takılarak hedef dışı av olarak boğuldukları yönünde güçlü şüpheler olduğunu belirtti. Olayla ilgili kesin nedenin belirlenmesi amacıyla ölü kaplumbağalardan alınan doku ve keratin örnekleri, DNA analizi için Aydın Adnan Menderes Üniversitesi’ne (ADÜ) gönderildi.

Bu gelişme neden önemliydi? Bu olay, denizel biyoçeşitlilik açısından kritik öneme sahip Kuşadası Körfezi’nde koruma altındaki türlerin karşı karşıya olduğu doğrudan tehdidi somutlaştırması açısından önemlidir. Ölen Caretta caretta‘lardan birinin nadir görülen bir erkek birey olması, popülasyonun geleceği ve genetik çeşitliliğin devamı açısından büyük bir kayıp teşkil ediyor. Deniz kaplumbağalarının eşeysel olgunluğa ulaşmasının 25-30 yıl sürdüğü düşünüldüğünde, üreme potansiyeline sahip bir erkek bireyin kaybı, neslin devamı çabalarını ciddi şekilde sekteye uğratmaktadır.

Bu dünya/Türkiye için ne ifade ediyordu? Bu durum, tüm dünyada denizel ekosistemler ve biyoçeşitlilik için büyük bir risk oluşturan hedef dışı avlanma (bycatch) sorununun Türkiye sularındaki somut bir yansımasıdır. Deniz kaplumbağaları, küresel olarak nesli tehlike altındaki türler listesinde yer almaktadır. Kuşadası’ndaki ölümler, Türkiye’nin uluslararası koruma taahhütlerini yerine getirme ve balıkçılık faaliyetlerinde sürdürülebilir avlanma yöntemlerini acilen uygulama zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Bu tip kayıplar, özellikle Akdeniz Havzası’nda turizm ve ekoturizm potansiyeline sahip bölgelerde, deniz koruma alanlarının etkinliğinin yetersiz kaldığına işaret etmektedir.

Kuşadası Körfezi’nde biyoçeşitlilik alarmı: Nesli tehlikede türler ölü bulundu

Aydı’ın Kuşadası Körfezi, son günlerde arka arkaya yaşanan üzücü olaylarla sarsıldı. Ege’nin zengin denizel biyoçeşitliliğinin bir parçası olan ve beslenme amacıyla bölgeye gelen nesli tehlike altındaki üç deniz kaplumbağası, bir hafta arayla ölü olarak karaya vurdu. Ölen kaplumbağalardan biri, genç bir yeşil deniz kaplumbağası (juvenil Chelonia mydas) iken, diğer ikisi iribaş deniz kaplumbağası (Caretta caretta) cinsiydi. EKODOSD Başkanı Bahattin Sürücü tarafından yapılan ilk incelemelerde, hayvanların üzerinde herhangi bir kesici veya delici aletin izine rastlanmaması, ölümlerin şiddet dışı bir etkileşimle gerçekleştiği ihtimalini güçlendirdi. Bu tür vakalarda en yaygın ölüm nedeni, büyük balıkçı teknelerinin ağlarına takılarak kaplumbağaların nefessiz kalmasıdır. Kesin ölüm nedenini ve bireylerin genetik yapısını belirlemek amacıyla, üç kaplumbağadan alınan doku ve keratin örnekleri, DNA çalışması için uzman bilim insanlarına ulaştırıldı. Bu analiz, deniz kaplumbağası popülasyonları ve ölümlerin kesin sebebi hakkında kritik veriler sağlayacaktır.

Hedef dışı avlanma şüphesi: Balıkçılık aktiviteleri ve koruma ikilemi

EKODOSD Başkanı Bahattin Sürücü, kaplumbağaların büyük balıkçı teknelerinin ağlarıyla hedef dışı av (bycatch) olarak yakalanıp boğuldukları yönündeki kuvvetli değerlendirmelerini yineledi. Özellikle büyük ağlarla yapılan ticari balıkçılık faaliyetleri, denizel canlılar için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Kaplumbağalar, yüzeyde nefes almak zorunda olan deniz sürüngenleri olduğu için, ağlara yakalandıklarında su altında kalarak hızlıca boğulurlar. Bu tür olaylar, sürdürülebilir balıkçılık ilkelerinin bölgede yeterince uygulanmadığını ve ticari baskının denizel yaşam üzerindeki yıkıcı etkisini gözler önüne sermektedir.

Popülasyonun devamı için kritik kayıp: Erkek Caretta’nın ölümü

Ölü bulunan iki Caretta caretta‘dan birinin dişi, diğerinin ise erkek birey olması, durumu daha da vahim hale getirdi. Sürücü, denizlerde nadir görülen bir erkek Caretta bireyinin kaybının, popülasyonun geleceği için çok üzücü olduğunu vurguladı. Bilimsel çalışmalar, erkek bireylerin çiftleşme dönemlerinde birden fazla dişiyle çiftleşerek (çoklu babalık) genetik çeşitliliği artırdığını ve neslin devamı için kritik bir rol üstlendiğini göstermektedir. Deniz kaplumbağalarının eşeysel olgunluğa ulaşma süresi 25 ila 30 yıl gibi son derece uzun bir süre aldığı göz önüne alındığında, Kuşadası’nda ölen bu olgun erkek birey, popülasyonun devamı açısından çok önemliydi ve bu kayıp, uzun vadeli üreme potansiyeline vurulan büyük bir darbedir. Bu olay, deniz kaplumbağalarının korunması adına acil eylem gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Akdeniz havzası ve Türkiye sularında acil balıkçılık reformu ihtiyacı

Kuşadası Körfezi’nde yaşanan bu toplu deniz kaplumbağası ölümü, Türkiye’nin sahip olduğu Akdeniz ve Ege Denizi biyolojik çeşitliliğinin ne kadar hassas olduğunu ve insan faaliyetleri sonucu ne kadar büyük bir baskı altında bulunduğunu gösteriyor. Türkiye, Caretta caretta ve Chelonia mydas gibi türler için önemli yuvalama ve beslenme alanlarına ev sahipliği yapmaktadır. Bu nedenle, bu türlerin korunması yalnızca çevresel bir sorumluluk değil, aynı zamanda uluslararası sözleşmelerden doğan bir yükümlülüktür.

Bu olaylar, Türkiye’deki balıkçılık yönetiminin, özellikle büyük teknelerle yapılan avcılıkta, hedef dışı avlanmayı ve dolayısıyla deniz kaplumbağası ölümlerini azaltmak için acilen reform yapması gerektiğini göstermektedir. Türkiye için çıkarılması gereken kritik dersler şunlardır: Koruma Alanlarının sadece kâğıt üzerinde kalmaması, aktif denetimlerle desteklenmesi; balıkçılara kaplumbağa kaçış cihazları (TED) gibi çevreci avlanma ekipmanları konusunda eğitim ve teşvikler verilmesi ve deniz kaplumbağalarının sıklıkla bulunduğu alanlarda avcılık kısıtlamalarının veya mevsimsel düzenlemelerin daha sıkı uygulanmasıdır. Aksi takdirde, Türkiye’nin deniz biyoçeşitliliği, ticari baskı ve yetersiz denetim nedeniyle kalıcı kayıplarla karşı karşıya kalmaya devam edecektir.

Biyoçeşitliliğin bedeli ve sürdürülebilir deniz yönetiminin zorunluluğu

Kuşadası’nda yaşanan bu trajik olay, koruma çabaları ile ekonomik faaliyetler arasındaki bitmeyen çatışmanın somut bir sonucudur. EKODOSD’un hedef dışı avlanmaya dair değerlendirmesi, ticari balıkçılığın çevresel maliyetinin göz ardı edilemeyecek boyutlara ulaştığını göstermektedir. Bir erkek Caretta caretta‘nın kaybının popülasyonun uzun vadeli genetik sağlığı üzerindeki olumsuz etkisi, sadece bireysel bir ölümden çok daha öte, neslin geleceğine dair bir uyarıdır.

Deniz kaplumbağaları gibi uzun ömürlü ve geç olgunlaşan türlerin korunması, uzun vadeli ve bütüncül yönetim stratejileri gerektirir. Sadece cezai yaptırımlar yerine, balıkçılarla iş birliği yaparak, çevreci avlanma yöntemlerini yaygınlaştırmak ve kaplumbağa koruma alanlarını aktif olarak denetlemek hayati önem taşır. Aksi takdirde, Türkiye’nin ve tüm Akdeniz’in sembolü olan bu kadim canlılar, insan kaynaklı tehditler nedeniyle sessiz sedasız yok olmaya devam edecektir. Gelecek nesillere sağlıklı bir deniz ekosistemi bırakmak, acilen sürdürülebilir deniz yönetimi ve balıkçılık uygulamalarını hayata geçirmeyi zorunlu kılmaktadır.

Kaynak

• Ekosistemi Koruma ve Doğa Sevenler Derneği (EKODOSD)
• EKODOSD Başkanı Bahattin Sürücü
• Aydın Adnan Menderes Üniversitesi (ADÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Oğuz Türkozan