Küresel biyoçeşitlilik kaybını durdurmayı ve tersine çevirmeyi amaçlayan, “Doğa için Paris Anlaşması” olarak bilinen Kunming-Montreal Küresel Biyoçeşitlilik Çerçevesi (GBF) anlaşmasına taraf olan ülkeler, taahhütlerini yerine getirme konusunda büyük bir gecikme yaşıyor. Carbon Brief’in yeni analizine göre, BM tarafından belirlenen son teslim tarihinin (21 Ekim 2024’teki COP16 zirvesinin başlangıcı) üzerinden bir yıl geçmesine rağmen, ülkelerin yalnızca yüzde 28’i (196’dan 55’i) ulusal biyoçeşitlilik stratejileri ve eylem planlarını (NBSAP) yayınladı. Bu gecikme, 2010 yılındaki Aichi hedeflerinin başarısızlığına yol açan uygulama eksikliği riskini yeniden gündeme getiriyor.
Bu gelişme neden önemli? GBF hedeflerine ulaşılmasının temelini oluşturan NBSAP’ler, ülkelerin kendi sınırları içinde doğa kaybıyla nasıl mücadele edeceklerini gösteren yol haritalarıdır. Bu planların eksikliği, dünyanın sadece beş yıl içinde biyoçeşitlilik kaybını durdurma ve tersine çevirme gibi iddialı bir misyonu yerine getirme yolunda olduğuna dair kanıtların yokluğunu doğuruyor. Özellikle dünya biyoçeşitliliğinin yüzde 70’ine ev sahipliği yapan 17 megaçeşitliliğe sahip ülkeden sekizinin (Brezilya, Güney Afrika, Kongo DC gibi) hâlâ planlarını sunmaması, küresel doğa koruma çabalarının kritik bir engelle karşı karşıya olduğunu gösteriyor. Birçok gelişmekte olan ülke, başlangıçta Küresel Çevre Fonu (GEF) finansmanına erişim eksikliğini gerekçe gösterse de, fonların büyük ölçüde sağlanmış olmasına rağmen yayınlama hızının düşüklüğü, eylem eksikliğine işaret ediyor.
Taahhütler ve uygulama boşluğu: İklim ve biyoçeşitlilik paralelliği
NBSAP’ler, ülkelerin Paris Anlaşması hedeflerine ulaşmak için sunduğu Ulusal Olarak Belirlenmiş Katkılara (NDC’ler) benzer bir işleve sahiptir. Ancak temel fark, NDC sunmanın yasal bir yükümlülük olması, NBSAP sunmanın ise yalnızca teşvik edilmesi ve güçlü bir siyasi irade gerektirmesidir.
Haftalık Çevre Bültenine Kaydolun
En önemli haberleri anında alın
Uygulama Engelleri:
- Mali Engeller Aşılıyor: Başlangıçta birçok gelişmekte olan ülke, NBSAP’leri hazırlamak için gerekli fon eksikliğini dile getirdi. GEF sözcüsü, mali destek talep eden 139 ülkeden 120’sine desteğin ulaştığını belirtmesine rağmen, yayınlama oranının hala yüzde 28’de kalması, sorunun yalnızca finansman eksikliğinden kaynaklanmadığını gösteriyor.
- Siyasi İrade Eksikliği: Amerika Birleşik Devletleri, NBSAP sunmayan tek G7 ülkesi olma statüsünü koruyor. Ayrıca, dünya biyoçeşitliliğinin en zengin ülkesi ve bir sonraki COP30 iklim zirvesine ev sahipliği yapacak olan Brezilya’nın da NBSAP’ini sunmaması, iklim ve doğa koruma konularındaki uluslararası liderlik sorumluluğunu sorgulatıyor.
Ulusal hedefler yeterli değil: 30×30 hedefine uyumsuzluk
COP16’da birçok ülke NBSAP sunamasa da, NBSAP’ların yerine geçecek ulusal hedefler sunmuştu. Bir yıl sonra bu ulusal hedeflerin sayısı 141 ülkeye 72 tarafa yükselse de, bu hedefler planın nasıl uygulanacağına dair detay vermiyor.
TAVSİYE EDİLEN
Örneğin, GBF’nin temel hedeflerinden biri, 2030 yılına kadar karasal ve deniz alanlarının en az yüzde 30’unun korunmasını (30×30 hedefi) sağlamaktır. Ancak Carbon Brief ve Guardian’ın araştırması, planlarını sunan ülkelerin yarısından fazlasının NBSAP’lerinde bile bu kritik 30×30 hedefini yerine getirecek taahhütte bulunmadığını ortaya koydu.
Türkiye’nin de taahhütte bulunması gerekiyor
BM Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’ne taraf olan Türkiye için bu küresel gecikme, hem bir fırsat hem de bir uyarıdır. Türkiye, coğrafi konumu ve zengin florası nedeniyle önemli bir biyoçeşitlilik ülkesidir.
- Sorumluluk Alanı: NBSAP’lerin zamanında ve iddialı bir şekilde yayınlanması, Türkiye’nin uluslararası biyoçeşitlilik çabalarına olan bağlılığını göstermesi açısından önemlidir. NBSAP’in güncellenmesi ve yayımlanması, ülkenin doğal varlıklarını koruma, tarım ve su yönetimi gibi alanlardaki ulusal hedeflerini GBF hedefleriyle uyumlu hale getirmesini sağlayacaktır.
- Uygulama Odaklılık: Tıpkı Aichi hedeflerinde olduğu gibi, planın sunulması kadar, yerel yönetimler, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği içinde etkin bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Türkiye’nin NBSAP’ını yayınlaması ve 30×30 hedefini ulusal politikalara entegre etmesi, ülkenin doğa koruma alanındaki taahhütlerinin ciddiyetini gösterecektir.
Yorum
Biyoçeşitlilik kaybını durdurmak için atılan en kapsamlı küresel adım olan GBF'nin uygulama aracı olan NBSAP'lerin yayınlanmasındaki yüzde 28'lik düşük oran, uluslararası işbirliğinin ve siyasi iradenin en temel konularda dahi yetersiz kaldığını gösteren ciddi bir başarısızlıktır.
Dünyanın en zengin biyoçeşitliliğe sahip ülkelerinin dahi geride kalması, gezegenin ekosistemlerinin karşı karşıya olduğu tehdidin aciliyeti göz önüne alındığında kabul edilemez. Bir sonraki kritik küresel incelemenin yapılacağı 2026 yılındaki COP17 zirvesine kadar bu tablonun düzelmemesi durumunda, 2030 yılına kadar doğa kaybını durdurma misyonu sadece bir kâğıt üzerinde kalmış bir vaat olmaya mahkûmdur.
Kaynak: Carbon Brief, Guardian, BM Biyoçeşitlilik Sözleşmesi Sekreterliği
