Muğla’nın Ortaca ilçesindeki Avrupa’nın en iyi Caretta Caretta koruma alanlarından biri olan İztuzu Sahili’nde, bu sezon 770 yuvadan yaklaşık 40 bin yavru denizle buluşarak popülasyonda sevindirici bir artışa işaret etti. Ancak Deniz Kaplumbağaları Araştırma, Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi (DEKAMER) Müdürü Prof. Dr. Yakup Kaska, bu olumlu tablonun ardındaki büyük tehlikeye dikkat çekiyor: Küresel ısınmanın neden olduğu yüksek kum sıcaklıkları, yavruların cinsiyet oranını bozuyor.
Bu gelişme neden önemli? Prof. Dr. Kaska, “Yüksek sıcaklık dişiliğe sebep olduğu için de son yıllarda elde ettiğimiz verilerle yuvadan çıkan yavruların yüzde 90’ı dişi oluyor” açıklamasını yaptı. Bu durum, türün uzun vadeli geleceği için kritik bir tehdit oluşturuyor. Erkeği hiç kalmamış bir deniz kaplumbağası popülasyonunun, tıpkı dinozorlar gibi, üreyemeden yok olma riskiyle karşı karşıya kalabileceği uyarısı yapılıyor. Bilim, yumurtaların cinsiyetinin 15 ila 30 gün arasında kum sıcaklığına göre belirlendiğini ve yüksek sıcaklıkta oluşan proteinlerin dişiliğe yol açtığını gösteriyor.
İztuzu’nda başarı ve tehlike: Sayılar ve cinsiyet dengesi
DEKAMER, 2008’den bu yana İztuzu’nda yoğun koruma çalışmaları yürütüyor ve yaralı kaplumbağaların tedavisini yapıyor. Bu çabalar meyvesini vermiş durumda:
- Yuva ve Yavru Artışı: İlk yıllarda 200 ila 300 olan yuva sayısı bu yıl 770’e ulaştı. 58 bin yumurtadan yaklaşık 40 bin yavru denize gönderildi.
- Tedavi ve Takip: Bugüne kadar tedavi edilen 630 yaralı kaplumbağadan 380’i denize bırakıldı. Uydu takip cihazıyla izlenen “Tuba” adlı Caretta Caretta, 9 Ağustos’tan bu yana 7.000 kilometre yol kat ederek ikinci dünya turuna devam ediyor. Prof. Dr. Kaska’ya göre yaralı bir kaplumbağayı kurtarmak, denize binlerce yavru göndererek 25 yıl boyunca korumakla eşdeğer bir katkıdır.
Isı ve cinsiyet ilişkisinin bilimsel açıklaması
Caretta Caretta’larda cinsiyet, yumurtanın geliştiği kumun sıcaklığına bağlıdır (Sıcaklığa Bağlı Cinsiyet Belirleme – TSD). Prof. Dr. Kaska, bu ilişkinin mekanizmasını şöyle açıklıyor:
Tavsiye Edilen Haberler
-
-
-
-
Eko-SözlükSıvı hava nedir ve neden depoluyoruz?
- Yüksek Sıcaklık: Yüksek sıcaklıkta gelişen yumurtalarda sentezlenen proteinler, yumurta hücrelerinin yumurtalığa göç ederek orada tutulmasını sağlıyor ve bu da dişi bireylerin oluşumuna yol açıyor.
- Düşük Sıcaklık: Düşük sıcaklıkta ise bu proteinler oluşmuyor; başka proteinler cinsiyet hücrelerinin yoğunlaşmasına ve erkek bireylerin oluşumuna neden oluyor.
Kritik dönem 45 günlük kuluçka süresinin 15 ila 30 günleri arasındaki kum sıcaklığıdır. Son yıllardaki küresel ısınma kaynaklı sıcaklık artışı, bu kritik süreçte kumu sürekli olarak dişiliği teşvik eden bir sıcaklıkta tutmaktadır.
Gelecek kaygısı ve çözüm arayışları
Prof. Dr. Kaska, erkek birey sayısının yok denecek kadar azalmasının, türün geleceği için kitlesel bir yok oluş riski taşıdığını belirtiyor. Küresel ısınmanın sadece kaplumbağaları değil, bütün canlıları etkilediğini vurguluyor.
Ancak güncel teknoloji ve bilimsel çalışmalar, bu durumu tersine çevirmek için umut vaat ediyor:
- Gölgeleme ve Serinletme: Yüksek sıcaklıkta kalan yuvaların gölgelendirilmesi veya serinde geliştirilen yumurtalardan da erkek yavruların çıktığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
- Teknolojik Müdahaleler: DEKAMER ve diğer merkezler, kum sıcaklığını manuel olarak düşürme ve yuvaları daha serin alanlara taşıma gibi müdahale yöntemleri üzerinde önemli çalışmalar yürütmektedir.
Türkiye’de iklim krizinde biyoçeşitliliğin korunması
Caretta Caretta’ların cinsiyet dengesinin bozulması, Türkiye’nin 2050’ye doğru artan su stresi ve sıcaklık dalgaları senaryosunda, biyoçeşitlilik üzerindeki en somut ve geri döndürülemez tehditlerden biridir. Akdeniz kıyılarımız, Caretta Caretta ve Chelonia Mydas (Yeşil Kaplumbağa) gibi türlerin en önemli yuvalama alanlarındandır.
Bu durum, Türkiye’nin iklim politikalarında sadece insan sağlığı ve ekonomiyi değil, aynı zamanda kritik ekosistemlerin korunmasını da merkeze alması gerektiğini göstermektedir. Koruma alanlarındaki bilimsel müdahale projelerine (gölgeleme, sıcaklık izleme ve taşıma) ayrılan kaynaklar artırılmalı ve bu tür verilerin (yüzde 90 dişi oranı gibi) düzenli olarak kamuoyuyla paylaşılması sağlanmalıdır. Aksi takdirde, Türkiye’nin doğal mirası olan bu deniz kaplumbağaları, gelecekte sadece bir cinsiyetten oluşarak biyolojik bir çıkmaza girecektir.
Yorum
İztuzu Sahili'nden 40 bin yavrunun denize ulaşması sevindirici bir haber olsa da, Prof. Dr. Kaska'nın açıkladığı yüzde 90 dişi yavru oranı, küresel ısınmanın deniz yaşamı üzerindeki en sinsi ve yıkıcı etkilerinden biridir. Cinsiyet oranındaki bu dramatik bozulma, türün üreme yeteneğini felç edecek, potansiyel olarak onu "erkeksiz bir yok oluşa" sürükleyecektir. Bu durum, bilim insanlarına kum sıcaklığını düşürmek için gölgeleme ve serinletme gibi teknolojik müdahaleleri sadece araştırma değil, aynı zamanda acil koruma eylemi olarak görme zorunluluğu getiriyor. Caretta Caretta'lar, iklim krizinin sadece buzulları değil, yaşamın en temel döngülerini de tehdit ettiğini gösteren canlı alarm zilleridir.
Kaynak: Anadolu Ajansı (AA) Muhabiri, Deniz Kaplumbağaları Araştırma, Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi (DEKAMER) Müdürü Prof. Dr. Yakup Kaska