Yaz gündönümünde ağaçların gizli hesabı: Büyüme ve üreme için gökten gelen sinyal

Kuzey Yarımküre’de her yıl 21 Haziran civarında gerçekleşen yaz gündönümü, sadece astronomik bir olay değil, aynı zamanda doğanın ritmini belirleyen önemli bir işaret fişeği olarak kabul ediliyor. Binlerce yıldır mitolojide meşe kralının boyun eğdiği ve günlerin kısalmaya başladığı bu dönüm noktasının, bilimsel olarak da ağaçlar üzerinde etkili olduğu ortaya konuldu.

Gündönümünde açılan gizli pencere

Polonya’daki Adam Mickiewicz Üniversitesi’nden Prof. Michał Bogdziewicz’in yürüttüğü araştırmaya göre, Avrupa genelinde kayın ağaçları, yaz gündönümünde ani bir sıcaklık algılama penceresi açıyor. Bu pencere yaklaşık 30 ila 40 gün açık kalıyor. Ağaçlar, bu dönemdeki hava sıcaklıklarına göre ertesi yıl ne kadar tohum üreteceklerine karar veriyor.

❝Sıcaklık duyarlılığı penceresi gündönümünde açılır. Avrupa’nın her yerindeki kayın ağaçlarını aynı anda etkileyebilecek başka bir olgu yok❞ diyen Prof. Bogdziewicz, bu fenomenin “masting” olarak adlandırıldığını belirtiyor. Eğer gündönümünden sonraki günlerde hava sıcaksa, ertesi ilkbaharda çiçek tomurcukları artıyor ve bol miktarda kayın fıstığı üretiliyor. Soğuk olursa üretim neredeyse sıfırlanıyor.

Yaprak yaşlanmasında dönüm noktası

İsviçreli bilim insanları da benzer bir şekilde, ağaçların yaprak yaşlanma sürecinin gündönümünden önce ve sonra farklılaştığını ortaya koydu. Gündönümünden önceki sıcak hava, yaprakların erken yaşlanmasına neden olurken; sonrası ise bu süreci yavaşlatıyor. Bu durum, ağaçların fotosentez kabiliyetini uzatıyor ve büyüme mevsiminden maksimum verimi almalarını sağlıyor.

Evrimsel zeka: Termal zirve ve gündönümü

Kanada’daki British Columbia Üniversitesi’nden Dr. Victor Van der Meersch ve Dr. Elizabeth Wolkovich’in çalışması ise, gündönümünün ağaçlar için bir tür “termal zirve” olduğunu ortaya koyuyor. Avrupa ve Kuzey Amerika’daki bin yıllık sıcaklık verileriyle yapılan analizler, ağaçların fizyolojik süreçlerinin en verimli çalıştığı sıcaklık aralığına gündönümü civarında ulaştığını gösteriyor.

❝İspanya’da bu zirve biraz daha erken, İskandinavya’da ise daha geç — ama ortalama olarak gündönümü, bitkilerin karar vermesi için en uygun zaman gibi görünüyor❞ diyen Dr. Van der Meersch, bu durumun evrimsel açıdan da mantıklı olduğunu vurguluyor.

Sinyallerin kesişme noktası

Bitkilerin yaz gündönümünü bir strateji belirleme aracı olarak kullanması, bilim dünyasında hala tartışma konusu. Gündönümünde karar alma süreci, sıcaklık sinyalleriyle mi yoksa gün uzunluğundaki değişimle mi tetikleniyor, bu henüz netleşmiş değil.

❝Bitkiler gün uzunluğundan ziyade sıcaklık desenlerine tepki veriyor olabilir. Ama bu karmaşık sinyalleri çözebilmek için daha fazla araştırma gerekiyor❞ diyen Van der Meersch, büyüme ve üreme zamanlamasının hem gün ışığı hem de sıcaklık kombinasyonuna bağlı olabileceğine dikkat çekiyor.

İklim krizi bağlamında önemi

Bu bulgular, ormanların iklim değişikliğine nasıl uyum sağladığını anlamak açısından büyük önem taşıyor. Eğer ağaçlar sıcaklığa göre strateji belirliyorsa, yerel iklim koşullarına adapte olma kapasiteleri daha esnek olabilir. Ancak yalnızca gündönümüne bağlı kalıyorlarsa, bu durum iklim değişikliği karşısında sınırlı bir uyum potansiyeline işaret ediyor.

Fotoğraf: Kai Dörner