Böceklerin yüzde 99’u hakkında veri yok: Bu, doğa için neden bir alarm zili?

Gezegen üzerindeki büyük etkimize rağmen, insanlar baskın tür değil. Dünya genelinde her bir insana karşılık yaklaşık 1,4 milyar böcek bulunmakta ve tüm böcekler bir araya geldiğinde, insan nüfusunun 70 katından daha fazla bir kütleye sahip.

Böcekler, hayvanlar aleminin açık ara en kalabalık ve en yaygın sınıfı olmasına rağmen, hakkındaki bilgilerimiz oldukça sınırlı. Gıda üretimi için hayati öneme sahip olduklarından, bazı önemli türlerdeki azalma endişe verici bir durum yaratıyor.

Peki, bu durum gerçekten ‘böcek kıyameti’ anlamına mı geliyor? İngiliz Ekoloji ve Hidroloji Merkezi (UK Centre for Ecology & Hydrology – UKCEH) ile Londra Zooloji Derneği (Zoological Society of London – ZSL) tarafından gerçekleştirilen bir araştırmaya göre, aslında bunu söylemek için erken.

Böcek türlerinin sadece yüzde 1’i iyi anlaşılmış durumda

Araştırmaya göre, dünya çapında bilinen yaklaşık bir milyon böcek türü bulunuyor. Bunlardan sadece 12.100 tür IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi (The IUCN Red List of Threatened Species) kapsamında değerlendirildi.

Değerlendirilenlerin yüzde 20’sinin tehdit altında olduğu düşünülüyor. Ancak türlerin yüzde birinden daha azının değerlendirildiği göz önüne alındığında, çalışma haklı olarak “Peki ya diğer yüzde 99?” diye soruyor.

Böcek türleri Kuzey Amerika ve Avrupa dışında çok az izleniyor. Aslında araştırmacılar, Asya ve Güney Amerika’nın bazı bölgelerindeki böcekler hakkında çok az şey bilindiğini, Afrika’daki türler hakkında ise neredeyse hiç veri bulunmadığını söylüyor.

Kelebekler, arılar ve yusufçuklar ilgi odağı

Bu hafta, İngiliz Kelebek İzleme Programı, 2024 yılının kelebekler için kayıtlara geçen en kötü yıllardan biri olduğunu duyurdu. Benzer bir durum Avrupa ve Kuzey Amerika’da da gözlemleniyor.

Yusufçuklar ve arılar, bu bölgelerde yapılan araştırmalarda da kötü durumdalar. Yusufçuk ailesinin yüzde 16’sının nesli tükenme riskiyle karşı karşıya olduğu düşünülüyor. Araştırmalar, 1990’lardan bu yana arı nüfusunun yüzde 60’ının kaybolduğunu gösteriyor.

UKCEH’de ekolojik modelleme uzmanı ve çalışmanın ortak başyazarı Dr. Rob Cooke, “Arılar ve kelebekler gibi karizmatik türlerin izlenmesine büyük ilgi var,” diyor. “Ancak çok az insan, bizim için faydalar sağlamalarına rağmen, sözde nahoş böcekleri önemsiyor.”

Mütevazı kulağakaçan, ürkütücü görünümüne rağmen haşere kontrolünde mükemmeldir—özellikle meyve ağaçlarında yaprak bitlerini temizleyerek, meyvelere zarar vermeden. Nefret edilen hamamböceği ise toprak sağlığı ve ayrışma süreçleri için son derece önemlidir. Ancak tüm dünyada en az çalışılan böcekler arasında yer almaktadır.

Hangi böcek türlerinin tehdit altında olduğunu nasıl bileceğiz?

Kuşkusuz, pek çok böcek türü azalıyor. Habitat kaybı, pestisit kullanımı ve azalan besin kaynakları, modern dünyada böcek olmayı her geçen gün daha da zorlaştırıyor.

Ancak araştırmacılar, çok geç olmadan böcek popülasyonları üzerindeki etkilerimizi daha iyi anlamamız gerektiği konusunda uyarıyor.

UKCEH’den Dr. Rob Cooke, “Böcek düşüşlerinin ne kadar yaygın olduğunu ve bu gerilemeye tam olarak neyin yol açtığını anlamamız gerekiyor,” diyor. “Bu, binlerce parçası eksik bir yapbozu çözmeye benziyor, fakat boşlukları doldurmak ve harekete geçmek için onlarca yılımız yok.”

Araştırma ekibi, böceklerin yerel düzeyde nasıl etkilendiğini analiz edebilmek için yeni bir değerlendirme çerçevesi öneriyor. Farklı veri kaynaklarını bir araya getirerek, sınırlı bilgiye rağmen küresel böcek sağlığına dair daha net bir tablo oluşturmayı hedefliyorlar.

Çalışmanın ortak yazarlarından, ZSL Zooloji Enstitüsü’nden Dr. Charlotte Outhwaite, “Tanımlanmış yaklaşık bir milyon tür varken, her birine neyin en iyi geleceğini tek tek belirlemek yıllar alır,” diyor. “Bunun yerine, en fazla böcek türüne yarar sağlayacak geniş ölçekli adımlar belirlemeye çalışıyoruz. Bunun için elimizdeki tüm bilgileri seferber etmeliyiz.”

Bir sonraki aşamada, farklı böcek türlerinin çeşitli tehditlere nasıl tepki verdiğini modellemek amacıyla çok sayıda araştırma yöntemi kullanılacak. Elde edilen veriler, dünya genelindeki böcek popülasyonlarının güncel sağlığına ilişkin daha sağlam bir anlayışın gelişmesine katkı sağlayacak.

Fotoğraf: Filipe Resmini