Moda endüstrisinin ‘yeşil planı’ mikroplastik kirliliği nasıl daha da arttırıyor?

Çukurova Üniversitesi Mikroplastik Araştırma Grubu tarafından yürütülen geri dönüştürülmüş polyester üzerine yapılan bir inceleme, mikroplastik kirliliğinin ‘yeşil’ malzemeler yüzünden arttığını ortaya koydu. Dünyanın en büyük moda devlerinden bazıları, mikroplastik kirliliğine ilişkin bir soruşturmanın ardından “yeşil aklama” (greenwashing) yapmakla suçlandı.

Son yıllarda geri dönüştürülmüş polyester, çevreye duyarlı alışveriş yapanlar için adeta “kutsal kâse” malzeme olarak lanse edilerek moda sektörünü kökten değiştirdi.

H&M, Adidas, Puma ve Patagonia gibi herkese tanıdık markalar, sürdürülebilirlik adına polyester kullanımının neredeyse tamamını ham (virgin) polyesterden geri dönüştürülmüş polyestere çevirdi; birçok başka şirket de 2030’a kadar tamamen geçiş yapma sözü verdi.

Ancak Adana’da Çukurova Üniversitesi Mikroplastik Araştırma Grubu tarafından yürütülen ve Changing Markets Foundation tarafından yayımlanan araştırma, bu büyük yeşil planın fena halde ters teptiğini öne sürüyor.

Geri dönüştürülmüş polyester mikroplastik kirliliğini nasıl artırıyor?

Sektör verilerine göre geri dönüştürülmüş polyesterin yüzde 98’i, tekstil atıklarından değil, plastik şişelerden elde ediliyor.

Pek çok marka bunu “döngüsellik” olarak pazarlıyor. Örneğin Nike, plastik şişelerden üretilen geri dönüştürülmüş polyester kullanmanın, her yıl yaklaşık bir milyar şişeyi çöplüklerden ve su yollarından uzaklaştırarak “atıksızlığı artırmaya” yardımcı olduğunu iddia ediyor.

Adidas da benzer şekilde, ürünlerinde geri dönüştürülmüş plastik kullanmanın, “plastik atıklardan kaçınma ve dünya okyanuslarının kirlenmesini durdurma” çabalarının hayati bir parçası olduğunu savunuyor.

Ancak yeni çalışma, geri dönüştürülmüş polyesterin yıkama sırasında, ortalama olarak ham polyestere kıyasla yüzde 55 oranında daha fazla mikroplastik kirliliği parçacığı oluşturduğunu ortaya koydu.

Araştırmada bu parçacıkların yaklaşık yüzde 20 oranında daha küçük olduğu da tespit edildi; bu da onların çevreye daha kolay yayılabildiği ve daha fazla zarar verebildiği anlamına geliyor.

Hangi moda markaları sorumlu?

Çalışma, beş büyük markaya ait az sayıda giysi üzerinde yoğunlaştı: Adidas, H&M, Nike, Shein ve Zara. Bunların içinde tişörtler, üstler, elbiseler ve şortlar yer aldı.

Araştırmacılar, hem ham hem geri dönüştürülmüş kumaşta en fazla kirliliğe neden olan polyester giysilerin Nike’a ait olduğunu tespit etti.

Markanın geri dönüştürülmüş polyester ürünleri, numune kıyafetlerden gram başına ortalama 30 binden fazla lif döktü. Bu miktar H&M’in ortalamasının neredeyse dört katı, Zara’nın ortalamasının ise yedi katından fazla.

Shein’in geri dönüştürülmüş polyester ürünlerinin de, ham polyester giysileriyle aşağı yukarı aynı miktarda mikroplastik saçtığı ortaya çıktı.

Araştırmacılar, incelenen bazı giysilerin gerçekte geri dönüştürülmüş olmadığı ve yanlış etiketlenmiş olabileceğinden şüphelendi.

Hızlı moda devi Shein, sahte indirimler ve yanıltıcı çevre iddiaları nedeniyle şimdiden 40 milyon euroya varan ağır para cezalarıyla karşı karşıya kalmış durumda.

‘Sürdürülebilirlik incir yaprağı’

Changing Markets Foundation’dan Urska Trunk, “Moda sektörü geri dönüştürülmüş polyestere yeşil bir çözüm gibi davrandı, fakat bulgularımız bunun mikroplastik kirliliği sorununu derinleştirdiğini gösteriyor,” diye konuştu.

“Bu çalışma, geri dönüştürülmüş polyestere gerçekte ne olduğunu gösteriyor: Modanın sentetik malzemelere artan bağımlılığını örten bir sürdürülebilirlik incir yaprağı.”

Trunk, “daha akıllı tasarım oynamalarının” krizi çözmede çok az işe yarayacağını savunuyor ve sentetik elyaf üretiminin yavaşlatılıp kademeli olarak sonlandırılması ile plastik şişelerin “kullan-at” giysilere dönüştürülmesinin durdurulmasının artık gerekli olduğunu ekliyor.

H&M ve Adidas’tan ‘yeşil aklama’ suçlamalarına yanıt

Euronews Green, raporda adı geçen beş şirketle de raporun yayımlanmasının ardından iletişime geçti. H&M, moda sektörünü ileriye taşıyan araştırmaları memnuniyetle karşıladığını belirterek, lif parçacıklarıyla ilgili çevresel kaygıyı paylaştığını söyledi.

Şirket sözcüsü, H&M Grubu’nun bu zorluğa, lif dökülmesini azaltan üretim süreçleri üzerine araştırmaların yanı sıra minimum dökülmeye sahip kumaş ve ipliklere odaklanarak yanıt verdiğini belirtti.

Ayrıca yeniden kullanım ve geri dönüşüm teknolojilerini geliştirmeyi ve çamaşır filtrelerinin geliştirilmesini desteklemeyi hedeflediklerini aktaran sözcü şunları söyledi:

“Polyester şu anda toplam malzeme sepetimizin yaklaşık yüzde 22’sini oluşturuyor; en fazla kullandığımız malzeme ise hâlâ pamuk. Ürünlerimizin işlevselliğini sağlamak için sektörümüzün hâlâ sentetik malzemelere ihtiyacı var.”

H&M, her tür elyafın çevre üzerinde etkisi olduğunu vurgularken, belirli malzemelerin kullanımını tamamen durdurmak yerine “çözümlere ve yeniliklere yatırım yapmanın” daha doğru olduğuna inandığını söyledi.

Adidas ise geri dönüştürülmüş polyester kullanımını savunarak, bunun ham polyestere kıyasla çok daha düşük bir karbon ayak izine sahip olduğunu öne sürdü.

Bir Adidas sözcüsü Euronews Green’e, “Mevcut bilimsel çalışmaların büyük çoğunluğu, mikro lif salımı açısından geri dönüştürülmüş ve yeni lifler arasında bir fark olmadığını gösteriyor,” dedi.

Sözcü, “Lif parçalanması; iplik özellikleri, boyama teknolojisi, kaplama ve malzeme dokusu gibi çok çeşitli faktörlerden etkileniyor. Elyaf türü bunlardan yalnızca biri,” diye konuştu.

Zara, Shein ve Nike ise yorum talebine hemen yanıt vermedi.