Lübnan’ın tarihi çam ormanları sessizce yok oluyor

İstilacı böcekler ve iklim değişikliği, ülkenin “yeşil mirasını” tehdit ediyor

Lübnan’ın güneyindeki Bkassine çam ormanı, yüzyıllardır ülkenin doğa sembollerinden biri olarak biliniyor. Ancak bugün, bir zamanlar gölgesinde yaşamın sürdüğü o uzun çam ağaçları birer birer kuruyor. Kozalaklar verimsiz, dallar cansız; sessiz bir kriz Lübnan’ın kalbinde yaşanıyor.

Orman köylüleri, son yıllarda çam fıstığı veriminde ciddi bir düşüş yaşandığını söylüyor. İlk başta bunun mevsimsel değişimlerle sınırlı olduğunu düşünen yerel halk, 2015 yılında bilim insanlarının yaptığı tespitlerle gerçeği öğrendi: Çam kozalaklarını hedef alan Leptoglossus occidentalis adlı istilacı bir böcek, Lübnan’ın en önemli doğal gelir kaynaklarından birini yok etmeye başlamıştı.

❝Sadece fındıklar değil, bütün ekosistem zarar görüyor❞

Kaslik Kutsal Ruh Üniversitesi (USEK)’nden orman sağlığı uzmanı Dr. Nabil Nemer, istilacının etkilerini şöyle özetliyor:
— ❝Bu böcek kozalaklara üç yıl boyunca saldırıyor. Sadece verimliliği azaltmakla kalmıyor, tohumları tamamen yok ediyor❞ dedi.

Nemer’e göre, bazı bölgelerde bir kozalağın tohum kabuklarının %80’inden fazlası boş kalıyor. Bu durum, özellikle iklim değişikliğinin etkisiyle zayıflayan ağaçları daha savunmasız hale getiriyor.

Aslen Kuzey Amerika’dan geldiği belirlenen bu böceğin, muhtemelen işlenmemiş ahşap nakliye paletleri aracılığıyla Lübnan’a ulaştığı tahmin ediliyor. Ardından Akdeniz üzerinden Türkiye’ye ve diğer bölgelere yayıldığı değerlendiriliyor.

Geçim kaynakları da tehlikede

Bkassine, Orta Doğu’nun en büyük verimli çam ormanı olarak biliniyor. Bu orman, Lübnan’ın güneyinde yüzlerce ailenin geçim kaynağı olmuş durumda. Ancak istilacı böceklerin yayılması ve iklim değişikliğinin etkileriyle bu yaşam biçimi çökmeye başladı.

Miled Hareb, ailesinin kuşaklardır çam fıstığı hasadıyla geçindiğini belirterek şöyle konuştu:
— ❝Bu orman bize miras kaldı. Evimi onunla inşa ettim, ailemi onunla büyüttüm. Ama ağaçlar ölmeye başladı, bizim yaşam tarzımız da onlarla birlikte yok oldu❞ dedi.

Çam kozalağı toplamak tehlikeli ve zahmetli bir iş. İşçiler, dar merdivenlerle yüksek ağaçlara tırmanıyor, güvenlik ekipmanı olmadan dallarda denge kurarak kozalak topluyor. Yaralanmalar sık görülüyor. Üretim düşünce kazanç da azaldı.
Bkassine’de bir zamanlar 250’ye yakın toplayıcının çalıştığı ormanda, bugün yalnızca 20-30 kişi kaldı.

Kuraklık ve sıcaklık artışı direnci azaltıyor

Uzmanlara göre, Lübnan’daki çam ağaçlarının çoğu yüzlerce yıllık. Bu yaşlı ağaçlar, artan sıcaklıklar ve düzensiz yağışlar nedeniyle susuz kaldıklarında zararlılara karşı dirençlerini kaybediyor.

Dr. Nemer, “❝Sağlıklı bir ağaç direnebilir, ama susadığında savunması yoktur❞” diyerek, kuraklığın orman ekosistemini zayıflattığını belirtti.

Birleşmiş Milletler yetkilileri, önümüzdeki ay Brezilya’nın Belem kentinde düzenlenecek COP-30 İklim Zirvesi öncesinde ormanların korunmasının önemine dikkat çekerek, ormanları “gezegenin en güçlü doğal savunması” olarak nitelendirdi.

Yeniden ekim çabaları sürüyor ama yeterli değil

Bir dönem yaklaşık 100 bin çam ağacına ev sahipliği yapan Bkassine Ormanı’nda, kayıpların boyutu konusunda net bir veri bulunmuyor. Nemer, yıllardır süren iklim stresi ve zararlı istilalarının ağaç sayısını önemli ölçüde azalttığını belirtiyor.

“❝Yeniden ekim çalışmaları sürüyor, ancak kayıplar çok büyük. Henüz elimizde net yeni sayılar yok❞” diyen Nemer, sürdürülebilir ormancılık politikalarının acilen hayata geçirilmesi gerektiğini vurguladı.

Türkiye için uyarı niteliğinde

Lübnan’daki bu kriz, Türkiye’deki kızılçam ve fıstık çamı ormanları için de önemli bir uyarı olarak değerlendiriliyor.
Akdeniz iklim kuşağında yer alan Türkiye’de de benzer zararlılar ve sıcaklık artışları, özellikle Ege ve Güney Marmara bölgelerindeki çam fıstığı üretimini tehdit ediyor.

Uzmanlar, Bergama Kozak Yaylası gibi önemli üretim merkezlerinde de son yıllarda verim kaybı yaşandığına dikkat çekiyor. Bu nedenle, bölgesel iş birliği ve erken uyarı sistemlerinin güçlendirilmesi gerektiği vurgulanıyor.

Küçülen ormanlar, büyüyen kriz

Lübnan’ın kuruyan çam ormanları, yalnızca bir çevre sorunu değil; kırsal yaşamın ve kültürel mirasın sessiz çöküşü anlamına geliyor.
İklim değişikliği, zararlı istilaları tetikleyerek doğrudan ekonomik ve sosyal dengeleri etkiliyor. Ormanlar artık yalnızca karbon depolayan alanlar değil, yaşamın ve kimliğin taşıyıcısı konumunda.

Bkassine’deki her kuruyan ağaç, Akdeniz coğrafyasına ortak bir gerçeği hatırlatıyor: İklim krizi sınır tanımıyor.
Küresel zirvelerde verilen sözlerin yerini, sahada atılacak somut adımların alması gerekiyor.

Kaynak: Reuters, BBC, UNDP