Güneydoğu Asya’nın cennet köşelerinden biri olarak bilinen, turkuaz plajları ve uçsuz bucaksız kahve tarlalarıyla ünlü Vietnam’ın orta kesimleri, hafta sonundan bu yana doğanın en sert yüzüyle mücadele ediyor. Gökyüzünün adeta delindiği ve meteorolojik kayıtların altüst olduğu bölgeden gelen görüntüler, yaşanan insani dramın boyutunu gözler önüne seriyor. Sadece üç gün içinde düşen ve normal şartlarda bir yıla yayılan yağış miktarı, kasabaları yutarken, bilanço her geçen saat daha da ağırlaşıyor.
Peki, binlerce kilometre ötedeki bu felaket sadece yerel bir trajedi mi, yoksa küresel bir krizin habercisi mi? Dünyanın en büyük Robusta kahve üreticisi olan Vietnam’daki bu yıkım, sabah fincanımıza, küresel tedarik zincirine ve iklim değişikliği tartışmalarına nasıl yansıyacak? İnsanların çatılarına sığınarak sosyal medyadan yardım istediği bu görüntüler, altyapı yetersizliği ve iklim krizinin ölümcül kombinasyonu hakkında dünyaya ne anlatıyor?
1500 milimetrelik su duvarı ve ağırlaşan bilanço
Vietnam hükümetinin Perşembe günü yayınladığı resmi rapora göre, ülkenin orta kesimlerini vuran şiddetli yağışlar, sel ve toprak kaymalarını tetikleyerek büyük bir yıkıma yol açtı. Hafta sonundan bu yana etkili olan yağışlar neticesinde doğrulanan ölü sayısı 16’ya yükselirken, suların çekilmemesi ve yağışın devam etmesi nedeniyle bu sayının artmasından endişe ediliyor.
Meteorolojik veriler, durumun vahametini ortaya koyuyor: Son üç günde bölgeye düşen yağış miktarı 1.500 milimetreyi aştı. Bu rakamı perspektife oturtmak gerekirse; Türkiye’nin en çok yağış alan ili Rize’nin yıllık yağış ortalaması yaklaşık 2.300 milimetredir. Vietnam’ın orta kesimi, Türkiye’nin en yağışlı bölgesinin bir yılda aldığı yağışın yarısından fazlasını sadece 72 saatte aldı. Bu devasa su kütlesi, toprağın doygunluk noktasını aşmasına ve ani seller ile ölümcül heyelanlara neden oldu.
Tavsiye Edilen Haberler
Küresel kahve piyasasında tedarik şoku endişesi
Bölge sadece turistik plajlarıyla değil, aynı zamanda Vietnam’ın ekonomik can damarı olan devasa kahve plantasyonlarıyla da biliniyor. Vietnam, dünyada en çok tüketilen kahve türlerinden biri olan ve özellikle hazır kahve ile espresso harmanlarında kullanılan “Robusta” çekirdeklerinin bir numaralı üreticisidir.
Bölgedeki tüccarlar ve tarım uzmanları, sel sularının binlerce hektarlık kahve çiftliğini sular altında bıraktığını bildiriyor. Kritik olan nokta ise zamanlama: Felaket tam da kahve hasadının başladığı ve devam ettiği bir dönemde gerçekleşti. Sular altında kalan ağaçlar, çürüyen meyveler ve hasat edilemeyen ürünler, küresel kahve piyasasında ciddi bir arz şoku yaratabilir. Uzmanlar, bu durumun zaten iklim krizi nedeniyle dalgalı seyreden kahve fiyatlarında yeni bir yükseliş dalgasını tetikleyebileceği konusunda uyarıyor. Hükümet verilerine göre şimdiden 10 bin hektardan fazla ekili alan tamamen kullanılamaz hale gelmiş durumda.
Altyapı çöktü: Karanlıkta kalan yarım milyon insan
Sel felaketi sadece tarımı değil, bölgenin kritik altyapısını da felç etti. Enerji nakil hatlarının devrilmesi ve trafo merkezlerinin su altında kalması nedeniyle 553 binden fazla hane ve iş yeri elektriksiz kaldı. Elektrik kesintisi, iletişim ağlarını da etkileyerek arama kurtarma çalışmalarını zorlaştırıyor.
Hükümetin afet yönetim ajansı, sel ve toprak kaymaları sonucunda 5 kişinin kayıp olduğunu, 43 binden fazla evin ise sular altında kaldığını rapor etti. Khanh Hoa, Gia Lai ve Dak Lak eyaletlerinde su seviyesinin rekor düzeylere ulaştığı, bazı yerleşim yerlerinin tamamen izole olduğu belirtiliyor.
Sosyal medyadan yükselen yardım çığlıkları
Vietnam devlet medyasında ve uluslararası ajanslarda yer alan görüntüler, çaresizliğin boyutunu gözler önüne seriyor. Evleri sulara gömülen vatandaşlar, canlarını kurtarmak için çatı katlarına ve evlerinin tepesine sığınmak zorunda kaldı. Modern çağın bir gerçeği olarak, yardım çağrıları artık sadece acil durum hatlarından değil, Facebook ve diğer sosyal medya platformlarından yapılıyor.
Khanh Hoa eyaletinden bir kazazedenin yerel bir Facebook grubunda paylaştığı mesaj, durumun aciliyetini özetliyor: “Dışarıdaki herhangi bir grup lütfen yardım etsin! Dün gece saat 22:00’den beri, çocuklar ve yetişkinler de dahil olmak üzere çatıda oturuyoruz.” Paylaşılan fotoğraflarda, sağanak yağmur altında metal çatılarda titreyerek bekleyen aileler görülüyor. Vietnam Haber Ajansı, ordunun devreye girdiğini ve Deniz Kuvvetleri’ne ait birliklerin mahsur kalan sivilleri kurtarmak için botlarla operasyon düzenlediğini bildirdi.
Çamurun içinden uzanan bir el: Mucize kurtuluş
Felaketin ortasında umut verici haberler de geliyor. Nhan Dan gazetesinin aktardığına göre, ülkenin popüler turizm merkezi Da Lat’ta meydana gelen bir heyelan sonrası dramatik bir kurtarma operasyonu gerçekleşti. Çarşamba gecesi, yamaçtan kopan tonlarca toprak ve kaya, bir evin üzerine çökerek içerideki 7 yaşındaki bir kız çocuğunu diri diri gömdü.
Kurtarma ekipleri olay yerine ulaştığında, enkazın, kayaların ve kırık beton blokların arasından sadece küçük kızın eli görünüyordu. Zamana karşı yarışan ekipler, bir buçuk saat süren titiz bir çalışmanın ardından çocuğu sıkıştığı yerden çıkarmayı başardı. Bacağında kırıklar olduğu tespit edilen küçük kız hastaneye kaldırıldı ve durumunun stabil olduğu açıklandı. Bu olay, bölgedeki zemin yapısının ne kadar hassaslaştığının ve tehlikenin boyutunun somut bir kanıtı oldu.
Türkiye ve bölge için iklimsel ve ekonomik yansımalar
Vietnam’da yaşanan bu felaket, Türkiye için iki önemli açıdan bağlantı taşıyor.
- İklim Benzerliği ve Uyarı: Türkiye’nin Karadeniz Bölgesi (özellikle Rize, Artvin, Kastamonu), coğrafi yapısı ve yağış rejimi açısından Vietnam’ın sel felaketi yaşayan bölgeleriyle benzer riskler taşıyor. 1500 mm gibi ekstrem yağışların, dere yataklarına kurulan yerleşimleri nasıl yok ettiği gerçeği, Türkiye’deki çarpık kentleşme ve dere ıslah çalışmaları için ciddi bir uyarı niteliğinde. Karadeniz’de de benzer ani sel felaketleri sıkça yaşanmakta ve Vietnam’daki görüntüler, gerekli önlemler alınmadığında neler olabileceğinin bir simülasyonu gibi.
- Kahve Fiyatlarına Etki: Türkiye, kahve tüketimi hızla artan bir ülke. Geleneksel Türk kahvesi (Arabica çekirdekleri kullanılsa da) ve özellikle yeni nesil kahve zincirlerinde tüketilen espresso bazlı içecekler ve marketlerde satılan granül kahveler, küresel piyasalara entegredir. Vietnam’ın üretimindeki bir aksama, Robusta fiyatlarını artıracak, bu da harmanlarda (blend) kullanılan kahve maliyetlerini yukarı çekecektir. Dolayısıyla, Vietnam’daki sel, önümüzdeki aylarda Türkiye’deki raflara ve kafe menülerine zam olarak yansıyabilir.
Doğanın öfkesi ve kelebek etkisi
Vietnam’ın orta kesimlerinden gelen haberler, “kelebek etkisi” teorisinin en somut örneğidir. Asya’daki bir yağmur, sadece oradaki insanları evsiz bırakmakla kalmıyor, küresel emtia piyasalarını sarsıyor ve binlerce kilometre ötedeki tüketicinin cüzdanına dokunuyor.
Ancak ekonomik boyutun ötesinde, çatılarda yağmur altında bekleyen çocukların görüntüsü, insanlığın doğa karşısındaki ortak kırılganlığını hatırlatıyor. İster gelişmiş bir Batı ülkesi, ister gelişmekte olan bir Asya ülkesi olsun; iklim değişikliğinin tetiklediği bu tip ekstrem hava olayları karşısında altyapılar yetersiz kalıyor. 1500 milimetre yağış, hiçbir drenaj sisteminin kolayca tolere edebileceği bir yük değil. Bu felaket, hükümetlerin sadece afet sonrası müdahaleye (arama-kurtarma) değil, afet öncesi dirençliliğe (şehir planlama, ağaçlandırma, altyapı) daha fazla yatırım yapması gerektiğini bir kez daha, acı bir şekilde kanıtlıyor.
