İklim değişikliği ve insan müdahalesi nehirlerin akışını değiştiriyor

Cincinnati ve Massachusetts Üniversiteleri tarafından yapılan kapsamlı bir araştırma, iklim değişikliği ve insan faaliyetleri nedeniyle dünya genelindeki nehirlerin akış hızlarının önemli ölçüde değiştiğini ortaya koydu. Araştırmada, yaklaşık 2,9 milyon nehir ve kolunun 1984-2018 arasındaki uydu verileri ve debi modelleri incelenerek zaman içindeki akış değişimleri analiz edildi.

Çalışmaya göre, küçük nehirlerde yıllık su akışı genel olarak arttı, ancak büyük nehirlerde önemli ölçüde azaldı. Kaynak bölgesine yakın kesimlerde akış hızının yüzde 17,1 oranında arttığı, ağız bölgelerinde ise yüzde 44,2 oranında azaldığı tespit edildi.

Nehirlerdeki akış değişiklikleri bölgelere göre farklılık gösteriyor

Araştırmada, nehir akışlarının coğrafi bölgelere göre büyük farklılıklar gösterdiği belirlendi:

• Orta Afrika, Avrupa, Orta Asya, ABD’nin batısı ve Güney Amerika’da küçük nehirlerde su akışı azaldı.
• Yüksek dağlık Asya bölgeleri, Batı ve Güney Afrika ile Arktik’te su akışı arttı.

Özellikle Asya’nın dağlık bölgelerinde, buzul erimesi ve sıklaşan yağışlar nedeniyle tortu miktarında artış gözlemlendi. Buzullardan eriyen suyun taşıdığı tortular, hidroelektrik türbinlerin tıkanmasına ve enerji üretiminde verim kaybına neden oluyor.

“Hidroelektrik santralleri risk altında”

Himalaya bölgesinde yer alan Yangtze, Ganj ve Sarı Nehir gibi büyük nehirlerde akış hızının önemli ölçüde arttığı ve bu durumun hidroelektrik santrallerini olumsuz etkileyebileceği belirtildi. Araştırmacılar, tortu miktarındaki artışın türbinlere zarar verebileceğini ve enerji üretimini sekteye uğratabileceğini vurguladı.

Özellikle Nepal, Bhutan ve Pakistan gibi hidroelektrik enerjinin ekonomik kalkınmada kritik rol oynadığı ülkelerde bu değişimlerin ciddi ekonomik ve çevresel sonuçlar doğurabileceği kaydedildi.

Erozyon ve seller artıyor

Araştırma, nehirlerin kaynağa yakın bölgelerinde akış hızının artmasının erozyonu ve selleri tetiklediğini ortaya koydu. Buna göre:

• Küçük nehirlerin olduğu bölgelerde yüzyılda bir görülen seller yüzde 42,
• Büyük nehirlerin olduğu bölgelerde ise yüzde 20 oranında arttı.

Özellikle kırsal alanlardaki nehirlerin taşkınlara karşı daha savunmasız olduğu ve bu durumun yerleşim yerleri ile doğal yaşamı olumsuz etkileyebileceği belirtildi.

“Birçok bölgede yeterli veri yok”

Araştırmanın baş yazarlarından Doç. Dr. Dongmei Feng, nehirlerin su temini, sulama ve enerji üretimi gibi kritik işlevleri olduğuna dikkat çekerek gelişmekte olan ülkelerde yeterli veri bulunmadığını belirtti.

Feng, “Türkiye, Avrupa ve ABD’de nehir gözlem sistemleri iyi çalışıyor. Ancak Afrika, Güney Amerika ve Çin’de ya altyapı eksikliği var ya da veri paylaşımı yapılmıyor.” ifadelerini kullandı.

Araştırmada Amazon Nehri gibi büyük nehirlerde de değişimler gözlemlendi. Akış hızındaki artış, Amazon’un üst kesimlerinde yaşayan büyük balık türlerinin göç modellerini değiştirdi ve taşkınların artmasına neden oldu.

İklim krizinin etkileri daha belirgin hale gelecek

Çalışmaya göre, iklim değişikliği nehirlerdeki su akışlarını doğrudan etkiliyor. Yağış rejimlerindeki değişimler ve kar erimesinin hızlanması, gelecekte nehir akışlarında daha büyük dalgalanmalara neden olabilir.

Feng, “İklim değişikliği, nehirlerin akış hızlarını ve su taşıma kapasitelerini değiştiriyor. Nehirlerin aşağı kesimlerinde su azalırken, kaynak bölgelerinde taşkın riski artıyor.” değerlendirmesinde bulundu.

Sonuç olarak, küresel ısınma ve insan faaliyetlerinin etkisiyle nehirlerdeki su akışlarının değişmesi, hidroelektrik enerji üretiminden ekosistem dengesine kadar birçok alanda büyük etkiler yaratabilir. Araştırmacılar, sürdürülebilir su yönetimi politikalarının hızla geliştirilmesi gerektiğini vurguluyor.

Fotoğraf: Mehmet Karaca / Pexels / Şırnak