Küresel sıcaklığı etkileyebilecek küçük parçacıklar! Aerosoller nasıl yükseliyor?

Gökyüzü, Dünya’nın sıcaklığını büyük ölçüde etkileyen ve genellikle gözle görülmeyen aerosollerle dolu. NASA’nın Goddard Dünya Gözlem Sistemi tarafından hazırlanan yeni bir görselleştirme, havadaki bu küçük parçacıkların atmosferde nasıl hareket ettiğini ve iklim üzerindeki etkilerini detaylı bir şekilde ortaya koyuyor.

Bu çalışma, 1 Ağustos – 14 Eylül 2024 tarihleri arasındaki verileri kullanarak aerosollerin küresel dolaşımını gözler önüne seriyor.

Aerosollerin iklimi soğutucu etkisi ve sınırlılıkları

Yıllarca atmosferde kalabilen ve küresel olarak dağılabilen sera gazlarının aksine, aerosoller yalnızca birkaç gün havada kalır ve daha çok bölgesel etkiler yaratır. Ancak bu kısa ömürlü parçacıklar, iklim ısınmasını dengeleme konusunda kritik bir rol oynar. Güneş ışınlarını uzaya yansıtarak ve bulutların daha yansıtıcı hale gelmesini sağlayarak Dünya’nın soğumasına yardımcı olurlar. Washington Üniversitesi’nden atmosfer bilimci Sarah Doherty, bu iki etkinin, iklim ısınmasının yaklaşık üçte birini, yani yaklaşık yarım santigrat dereceyi dengelediğini belirtiyor.

Dört ana aerosol türü ve kaynakları

NASA’nın görselleştirmesi, dört ana aerosol türünü renklerle ayırt ederek kaynaklarını ve hareketlerini gösteriyor:

• Sülfatlar (Yeşil): Genellikle kömür gibi fosil yakıtların yakılmasıyla ortaya çıkar. Amerika Birleşik Devletleri kömür kullanımını azaltmış olsa da, birçok Asya ülkesi bu yakıta bağımlı olduğu için bol miktarda sülfat üretmeye devam ediyor. Volkanlar da büyük sülfat kaynaklarıdır; Doherty, görselleştirmenin 1991’deki Pinatubo Yanardağı patlamasını yakalamış olsaydı, tüm dünyanın yeşile bürüneceğini söylüyor.
• Toz (Mor): Gezegenimizin en büyük atmosferik toz kaynağı olan Sahra Çölü’nden gelir. Alize rüzgarları, Sahra tozunu Atlas Okyanusu’na taşıyarak Amazon yağmur ormanlarını beslediğine inanılan besin maddelerini ulaştırır. Bazı araştırmalar, bu tozun Atlantik kasırga aktivitesini azaltabileceğini de öne sürüyor.
• Siyah Karbon (Kırmızı): Çoğu aerosolün aksine, biyokütle yakımıyla yayılan siyah karbon, güneş ışınlarını emerek iklimi ısıtır. Sahra Altı Afrika’daki tarım yangınları ve Amazon ile Kuzey Amerika’daki orman yangınları başlıca kaynaklarıdır.
• Deniz Tuzu (Çamur): Rüzgar ve dalgalar tarafından savrulur ve bolluğu genellikle rüzgar hızına bağlıdır. “Kükreyen Kırklar” olarak bilinen güçlü rüzgarların etkisiyle Güney Okyanusu’na bol miktarda tuz taşınır.

Hava kirliliğiyle mücadele ve olası sonuçlar

Ülkeler hava kirliliğiyle mücadele etmek için adımlar attıkça, aerosollerin iklimi soğutucu etkisinin azalması bekleniyor. Doherty, son zamanlarda gözlemlenen ısınma hızlanmasının, kısmen aerosollerdeki düşüşe bağlı olabileceğini belirtiyor. Bu durum, temiz havanın getirdiği olumlu sağlık etkilerinin yanı sıra, iklim değişikliğiyle mücadelede yeni zorlukları da beraberinde getirebileceğini gösteriyor. Küresel ısınmanın karmaşık dinamikleri, tek bir faktöre odaklanmanın yetersiz olduğunu ve bütüncül bir yaklaşımın gerekliliğini bir kez daha ortaya koyuyor.