Küresel alarm! Kömür kullanımı 2024’te rekor kırdı, 1.5 derece hedefi tehlikede

Dünya Kaynakları Enstitüsü (WRI) tarafından yayımlanan yıllık “İklim Eylemi Durumu” raporu, temiz enerjiye geçiş çabalarına rağmen küresel iklim mücadelesinde endişe verici bir tablo çizdi: 2024 yılında dünya genelinde kömür kullanımı rekor seviyeye ulaştı. Yenilenebilir enerjinin (güneş ve rüzgar) “katlanarak” büyümesine rağmen, elektrik talebindeki genel artış, toplamda daha fazla kömür yakılması anlamına geliyor. Bu durum, Paris İklim Anlaşması’nda belirlenen küresel ısınmayı sanayi öncesi seviyelerin 1.5 derece üzerinde sınırlandırma hedefini ciddi şekilde tehlikeye atıyor.

Bu dünya için ne ifade ediyor? WRI düşünce kuruluşundan araştırma görevlisi Clea Schumer, dünyanın doğru adımları attığını ancak yeterince hızlı hareket etmediğini vurguluyor. Rapora göre, üst üste beşinci kez, kömürü aşamalı olarak kullanımdan kaldırma çabaları rayından çıkmış durumda. Küresel elektrik arzı düşük karbonlu bir temele kaydırılamazsa, endüstriler ve ulaşım gibi sektörlerin fosil yakıtlar yerine elektrik kullanma hedefi de işe yaramayacak. Schumer, “Kömür kullanımı rekor kırmaya devam ederse, ısınmayı 1.5 derece ile sınırlamayacağız,” diyerek mesajın netliğini ortaya koyuyor.

Enerji sisteminin ikilemi: Rekor güneş, rekor kömür

Rapor, bir yanda umut verici ilerlemeler kaydederken, diğer yanda büyük bir engeli işaret ediyor. Güneş enerjisi, “tarihteki en hızlı büyüyen enerji kaynağı” olarak kayda geçti ve yenilenebilir enerji üretimi “katlanarak” arttı.

Yetersiz büyüme hızı ve kömürün inadı

Ancak bu büyüme bile yeterli değil. Dünya, bu on yılın sonuna kadar ihtiyaç duyduğu emisyon azaltımını sağlayabilmesi için güneş ve rüzgar enerjisinin yıllık büyüme oranlarını iki katına çıkarmak zorunda.

Bu yetersiz büyüme, küresel elektrik talebindeki artışla birleşince kömürün kullanımını tetikliyor. Çoğu hükümetin 2021’de kömür kullanımını “aşamalı olarak azaltma” taahhüdü vermesine rağmen, Hindistan Başbakanı Narendra Modi’nin 1 milyar tonu aşan kömür üretimini kutlaması gibi gelişmeler, en kirletici yakıtla ilerleme çabalarının sürdüğünü gösteriyor.

Siyasi engeller: ABD’den gelen tehdit

WRI Sistem Değişim Laboratuvarı’ndan Sophie Boehm, ABD’de düşük karbonlu enerjiye geçiş için verilen finansman ve teşvikleri kaldırma çabalarının, Paris Anlaşması hedefine ulaşmayı zorlaştırdığını belirtiyor. Ancak Boehm, temiz enerjinin ekonomik büyüme ve enerji güvenliğine giden en ucuz ve en güvenilir yol haline geldiği Çin ve AB gibi ülkelerde ve gelişmekte olan pazarlarda ivmenin arttığını ekliyor.

Diğer kritik sektörler ve karbon yutakları alarmı

Rapor, kömür dışındaki sektörlerdeki yavaş ilerlemeye ve doğal karbon yutaklarının durumuna ilişkin de uyarılar içeriyor:

• Enerji Verimliliği: Özellikle binaların ısıtılmasından kaynaklanan karbondioksit salınımını azaltma çabaları oldukça yavaş ilerliyor.
• Endüstriyel Emisyonlar: Çelik sektörü gibi ağır sanayilerde, düşük karbonlu yöntemlere geçişe rağmen, üretilen her çelik birimiyle üretilen karbon miktarı olan “karbon yoğunluğu” artmaya devam ediyor.
• Elektrikli Ulaşım: Tek Işık Hüzmesi: Geçen yıl satılan her beş yeni araçtan birinden fazlasının elektrikli olması, karayolu taşımacılığında en hızlı ilerlemenin kaydedildiği alandır. Çin’de bu oran neredeyse yarıya yakındır.
• Ormansızlaşma: Dünyanın “karbon yutakları” (ormanlar, sulak alanlar) tehlike altında. 2024 yılında 8 milyon hektardan fazla orman kalıcı olarak kaybedildi. Rapor, ormansızlaşmayı durdurmak için hükümetlerin başardığından dokuz kat daha hızlı hareket etmesi gerektiğini ortaya koydu.

Türkiye’nin kömür bağımlılığı ve yenilenebilir enerji potansiyeli

WRI raporundaki bulgular, Türkiye’nin enerji politikaları için hayati dersler içeriyor. Türkiye, bir yandan güneş ve rüzgar enerjisi potansiyelini hızla devreye alırken (Türkiye’de güneş enerjisinin en ucuz kaynak haline geldiği biliniyor), diğer yandan yerli kömür santrallerine verilen teşvikler nedeniyle (megavatsaat başına 75 dolar alım garantisi gibi) fosil yakıt bağımlılığını sürdürme riski taşıyor. Bu durum, küresel trendle paralel bir ikilemi yansıtıyor:

Yenilenebilir enerji ucuzlasa da, elektrik talebindeki genel artış ve siyasi-ekonomik tercihler, kömürden çıkışı zorlaştırıyor. Türkiye’nin 2053 net sıfır emisyon hedefine ulaşabilmesi için, küresel raporun uyarısına uyarak yenilenebilir enerji büyüme oranını katlaması ve kömüre yönelik teşvikleri şebeke modernizasyonu ve enerji verimliliğine aktarması gerekmektedir.

Yorum

2024'te kömür kullanımının rekor kırması, küresel iklim eyleminin acı bir ironisidir. Temiz enerji çözümleri tarihin en hızlı büyümesini kaydederken, elektrik talebindeki artışı karşılamak için hala en kirletici yakıta başvurulması, sistemin fosil yakıtlara olan devasa bağımlılığını gösteriyor. WRI raporu, Brezilya'daki COP30 zirvesi öncesinde liderlere "yeterince hızlı hareket etmiyorsunuz" mesajını veren kasvetli bir ön uyarıdır. Paris Anlaşması'nın $1.5^\circ\text{C}$ hedefine ulaşmak için sadece enerji üretimini değil, aynı zamanda sanayi, binaların ısıtılması ve ormansızlaşma gibi tüm cephelerde eylemi katlayarak artırmak zorunludur. Aksi takdirde, rekor kıran her kömür kullanım verisi, gezegenin geleceği için kaçırılmış bir fırsat anlamına gelecektir.

Kaynak: The Guardian, Dünya Kaynakları Enstitüsü (World Resources Institute – WRI) Yıllık İklim Eylemi Durumu Raporu