Dünya’nın önde gelen iklim bilimcileri, BioScience dergisinde yayımlanan altıncı yıllık raporlarında, gezegenimizin “iklim kaosuna doğru hızla ilerlediği” konusunda sert bir uyarıda bulundu. Rapora göre, gezegenin sağlığını gösteren 34 hayati belirtiden 22’si rekor düzeyde “kırmızı yanıp sönüyor”. Bu kritik sinyaller arasında atmosferdeki sera gazlarının (CO2, metan ve azot oksit) rekor seviyelere ulaşması, deniz buzu ve buzulların kaybı, okyanus asitlenmesi ve kara/deniz sıcaklıklarının yükselmesi yer alıyor.
Bu gelişme neden önemli? Potsdam İklim Etkisi Araştırma Enstitüsü Müdürü Johan Rockström, iklim değişikliğini “eşi benzeri görülmemiş bir tehdit” olarak nitelendirirken, rapor insan kaynaklı iklim değişikliklerinin sonuçlarının artık “geleceğe yönelik tehditler olmadığı, şu anda mevcut olduğu” uyarısını yapıyor. Art arda gelen yıkıcı olaylar (Los Angeles yangınları, Pakistan selleri ve Avrupa sıcak hava dalgaları) bu durumu kanıtlar niteliktedir.
Bu dünya için ne ifade ediyor? Rapor, insanlığın, kaynakların yenilenme hızından daha hızlı tüketildiği “ekolojik bir aşırılık durumunda” olduğunu belirtiyor. İnsan nüfusunun 8 milyarı aşması, enerji ve et tüketiminin rekor kırmasıyla birlikte, Dünya “temelden farklı, yıkıcı etkileri olan bir gezegene doğru” ilerlemektedir.
Haftalık Çevre Bültenine Kaydolun
En önemli haberleri anında alın
22 kırmızı sinyal: Hastalık tablosu
Uluslararası bilim insanı koalisyonu, sadece son 12 ayda dahi gezegenin sağlığının ciddi ölçüde kötüleştiğini gösteren kanıtları sıralıyor.
TAVSİYE EDİLEN
Artan kirlilik ve tüketim
- Sera Gazı Rekorları: Karbondioksit (CO2), metan (CH4) ve azot oksit (N2O) seviyeleri tarihin en yüksek seviyelerine ulaşmış durumda.
- Fosil Yakıt Tüketimi: Fosil yakıt enerjisi tüketimi 2024 yılında rekor seviyeye ulaştı. Güneş ve rüzgar enerjisi tüketimi rekor kırsa bile, bu rakam fosil yakıt tüketiminin hala 31 katı seviyesindedir.
- Aşırı Tüketim: İnsan nüfusu 8 milyarı geçti. Et üretimi (özellikle geviş getiren hayvanlar) ve enerji tüketimi rekor seviyelerde artmaya devam ederek gezegen üzerindeki yükü ağırlaştırıyor. TERA’dan Christopher Wolf, her hafta 1.3 milyon insan ve yarım milyon geviş getiren hayvanın sisteme eklendiğini belirtiyor.
Yıkıcı hava olayları ve altyapı hasarı
- Sıcaklık Rekorları: 2024 yılı resmen kaydedilen en sıcak yıl oldu ve 2025’in bu rekoru kırma potansiyeli var.
- Yangınlar: Avrupa Birliği’nde 2025 Ağustos’u itibarıyla orman yangını sezonu, bir milyon hektardan fazla alanın yanmasıyla kayıtların en kapsamlısı oldu. Los Angeles’taki 250 milyar dolarlık hasara yol açan yangınlar, zengin kesimin bile iklim krizine karşı bağışık olmadığını gösterdi.
- Seller ve Tayfunlar: Teksas’taki sel 135 kişinin, Güneydoğu Asya’da Yagi Tayfunu 800’den fazla kişinin ölümüne yol açtı.
Küresel okyanus akıntılarında kritik zayıflama
Rapordaki en kaygı verici bulgulardan biri, Dünya’nın ana okyanus akıntıları sistemi olan Atlantik Meridyen Okyanus Devir Daim Sirkülasyonu (AMOC)‘nun zayıflamasıdır. Bilim insanları, belirli bir kritik eşiği geçmesi durumunda bu zayıflamanın, Avrupa ve Kuzey Amerika da dahil olmak üzere kuzey yarımkürenin büyük bir bölümünde sert, dondurucu soğuk kışlara neden olabileceği konusunda uyarıyor.
Hasarı sınırlama stratejileri: Henüz çok geç değil
Kötüleşen duruma rağmen, rapor hasarı sınırlamak için umut olduğunu ve harekete geçmek için henüz çok geç olmadığını vurguluyor. Dünya’yı uçurumdan geri döndürmek için yüksek etkili birkaç strateji öneriliyor:
- Yenilenebilir Enerjiye Geçişi 31 Kat Hızlandırmak: Kömür, petrol ve gaz gibi fosil yakıtlar yerine güneş, rüzgar, gelgit ve hidrotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını katlanarak artırmak. Geçen yılki güneş ve rüzgar enerjisi rekoru, fosil yakıt tüketiminin 31 kat gerisindedir.
- Ekosistemleri Koruma ve Onarma: Binalar ve hayvancılık için yok edilen ormanlar, sulak alanlar, mangrovlar ve turbalıklar gibi yeşil alanların korunması ve onarılması. Bu ekosistemler, 2050 yılına kadar mevcut yıllık emisyonların yaklaşık %25’ine eşdeğer, yılda 10 gigaton CO2 emisyonunu ortadan kaldırabilir veya önleyebilir.
- Gıda Sistemi Reformu:
- Gıda Kaybı ve İsrafını Azaltmak: Bu, şu anda küresel sera gazı emisyonlarının %10’unu oluşturmaktadır.
- Bitki Bazlı Beslenmeye Geçiş: Et için yetiştirilen hayvanların yaydığı güçlü bir sera gazı olan metan emisyonlarını önemli ölçüde azaltmak için daha fazla bitki bazlı beslenmeye geçişi teşvik etmek.
Türkiye’ye aşırı sıcak etkisi ve AMOC riski
Bu raporun bulguları, Türkiye için iki temel alanda doğrudan risk taşımaktadır:
- Aşırı Sıcaklık Etkileri: 2024 yılının rekor sıcaklıklarla geçmesi ve 2025’in potansiyel olarak daha sıcak olması, Türkiye’nin zaten sıcak olan iç ve güney bölgelerinde uzun süreli kuraklık, orman yangını riski ve tarımsal verimlilik kaybı gibi tehditleri artırmaktadır.
- AMOC Zayıflaması Riski: AMOC sisteminin çökmesi veya zayıflaması, Kuzey Atlantik bölgesinde hava akımlarını ciddi şekilde değiştirebilir. Bu, Türkiye’yi etkileyecek hava olaylarında öngörülemez bir artışa ve beklenmedik soğuk hava dalgalarına yol açma potansiyeline sahiptir. Türkiye’nin afet ve tarım politikaları, bu tür yüksek etkili belirsizliklere karşı dirençli olacak şekilde tasarlanmalıdır.
Dünya’nın 34 hayati belirtisi
Rekor seviyede:
- CO2 emisyonları
- Kömür tüketimi
- Petrol tüketimi
- Gaz tüketimi
- Güneş/rüzgar tüketimi
- Kişi başına et üretimi
- Geviş getiren hayvanlar
- Dünya GSYİH
- Okyanus ısı içeriği değişimi
- Okyanus asitliği
- İnsan nüfusu
- Toplam doğurganlık oranı
- İklim acil durumu ilan eden yargı bölgeleri
- Fosil yakıt yatırımlarından vazgeçmeye taahhüt edilen toplam varlıklar
- Karbondioksit (milyonda CO2 parça)
- Metan (milyarda bir CH4 parçası)
- Azot oksit (milyarda N2O parça)
- 1961-1990’a göre aşırı sıcak günler
- Grönland buz kütlesi değişimi (gigaton)
- Antarktika buz kütlesi değişimi (gigaton)
- Buzul kalınlığındaki değişim (m su eşdeğeri)
Rekor seviyeye yaklaşıyor:
- Küresel ağaç örtüsü kaybı
- Brezilya Amazon ormanlarının kaybı
- Fosil yakıt sübvansiyonları
- Kişi başına CO2 emisyonları
- Karbon fiyatlandırmasının kapsadığı sera gazı emisyonları
- Karbon fiyatı (ton başına CO2 emisyonu)
- Yüzey sıcaklık anomalisi (değişim)
- 20 yıllık ortalamaya göre deniz seviyesi değişimi
- Minimum Arktik deniz buzu
- Dünya’nın enerji dengesizliği
- Küresel ortalama albedo
- ABD’de yanan alan
Yorum
Bill Gates gibi isimlerin iklim değişikliğinin “insanlığın sonunu getirmeyeceği” yönündeki göreceli iyimserliği, bilimsel raporun acı gerçekleri karşısında zayıf kalmaktadır. Dünya’nın 34 hayati belirtisinin 22’sinin rekor düzeyde “kırmızı yanıp sönmesi”, krizin sadece bir gelecekteki tehdit değil, anlık bir yıkım olduğunu göstermektedir.
250 milyar dolarlık yangın hasarı ve 8 milyarı aşan nüfus baskısı, “ekolojik aşırılık” halinin kanıtıdır. AMOC’nin zayıflaması gibi geri dönülemez eşiklere yaklaşıyor olmamız, eylemlerimizi katlanarak hızlandırmamız gerektiğini haykırmaktadır.
Fosil yakıt tüketimini 31 kat geride bırakan yenilenebilir enerjiye geçiş ve gıda israfının azaltılması, bu kaosu önlemek için gereken somut ve acil adımlardır.
Kaynak: BioScience Dergisi, Oregon Eyalet Üniversitesi, Potsdam İklim Etkisi Araştırma Enstitüsü
