Brezilya’daki yeni kalkınma yasası Amazon Ormanlarını tehdit ediyor: BM uzmanından uyarı

Brezilya’da yürürlüğe girmesi beklenen yeni bir kalkınma yasası, Amazon ormanları da dahil olmak üzere ülkenin çevresel korumalarını “onlarca yıl geri alabileceği” ve “önemli çevresel zararlara ve insan hakları ihlallerine” yol açabileceği uyarısında bulundu.

Birleşmiş Milletler özel raportörü Astrid Puentes Riaño, Brezilya’nın bu yıl COP30 iklim zirvesine ev sahipliği yapmaya hazırlanırken, kalkınma projelerinin onaylarının hızlandırılmasına yönelik planları eleştirdi.

“Yıkım tasarısı” ve endişeler

Yasa koyucular bu ay, yollar, barajlar, enerji ve madenler dahil olmak üzere altyapı için çevre lisanslarını basitleştirme planlarını geçirdiler, ancak başkan henüz yasa tasarısını resmen onaylamadı. Eleştirmenler bu yasayı “yıkım tasarısı” olarak adlandırıyor ve bunun çevre ihlallerine ve ormansızlaşmaya yol açabileceğini belirtiyor.

Öneriyi destekleyenler ise, yeni bir ülke çapında lisanslama rejiminin, şirketlerin planlanan gelişmelerin kabul edilemez çevresel zararlara yol açmadığını kanıtlamak için karşı karşıya kaldıkları uzun ve karmaşık süreci basitleştireceğini savunuyor. Değişiklikler kapsamında bazı geliştiriciler, daha küçük olarak değerlendirilen projeler için çevrimiçi bir form aracılığıyla çevresel etkilerini beyan edebilecekler. Destekçileri bunun bürokrasiyi azaltacağını söylerken, eleştirmenler bunu büyük bir endişe kaynağı olarak görüyor.

Riaño, BBC’ye yaptığı açıklamada, daha hafif düzenlemelerin “bazı madencilik projelerine uygulanacağından” ve “Amazon bölgesini etkileyeceğinden” endişe ettiğini söyledi. Ayrıca, önemli bir değişiklik yapılmayan bazı projelerin lisanslarının otomatik olarak yenilenmesi planlarından “çok endişeli” olduğunu belirterek, “Bu durum, söz konusu projelerde çevresel etki değerlendirmelerinin yapılmasını engelleyecektir. Projelerin bazıları, kapsamlı bir değerlendirmenin gerekli olduğu madencilik veya altyapı projelerini içerecektir,” dedi.

Riaño ayrıca, “Bu durum ormansızlaşmaya da yol açacaktır. Projelerde değişiklik yapılması veya devam ettirilmesi, uygun bir değerlendirme yapılmadan Amazon’da ormansızlaşmaya neden olabilir,” ifadelerini kullandı. Amazon’daki ormansızlaşma ve arazi temizliğinin büyük kısmı tarım ve madencilik faaliyetleriyle, bazen de yasadışı yollarla gerçekleştiriliyor. Ancak Riaño, yasa tasarısının bunu engelleme çabalarında “geriye gittiğini” söyledi.

Gecikmeli onay ve hukuki itiraz potansiyeli

Yeni yasaya göre, çevre kuruluşlarının stratejik projelere lisans verilip verilmeyeceğine karar vermek için 12 ay (24 aya kadar uzatılabilir) süresi olacak. Bu süre kaçırılırsa, lisans otomatik olarak verilebilecek. Destekçiler, bunun temiz enerji için hidroelektrik barajları veya tahıl taşımacılığı için demiryolları gibi projelerde yaşanan gecikmeleri önleyerek işletmelere güvence sağlayacağını söylüyor.

Bayan Riaño, daha verimli sistemlere ihtiyaç duyulduğunu anladığını ancak değerlendirmelerin “kapsamlı” ve “bilime dayalı” olması gerektiğini vurguladı. Yasa ayrıca, doğrudan etkilenmedikleri takdirde bazı durumlarda Afro-Brezilyalı kölelerin torunları olan yerli veya geleneksel quilombola topluluklarına danışma zorunluluğunu da gevşetecek. BM uzmanları, değerlendirmelerin hızlandırılmasının bazı katılımları ortadan kaldırabileceği ve insan haklarını etkileyebileceği yönündeki endişelerini dile getirdi.

Yasa tasarısını destekleyenler, ekonomiyi büyütmek ve işletmeler ile devlet için maliyetleri azaltmak amacıyla yenilenebilir enerji projeleri de dahil olmak üzere ekonomik kalkınmayı teşvik edeceğini söylüyor. Ancak eleştirmenler, çevre koruma önlemlerinin zayıflatılmasının çevre felaketi riskini artırabileceğinden ve yerli haklarını ihlal edebileceğinden endişe ediyor. Özellikle BM uzmanları, bunun ekolojik olarak dengeli bir çevreye sahip olma hakkını garanti altına alan anayasal haklarla çelişebileceğini, bunun da hukuki zorluklarla karşılaşılabileceği anlamına geldiğini savunuyor.

Siyasi çekişme ve gelecek belirsizliği

Senato ve Temsilciler Meclisi tasarıyı onayladı ve şimdi başkanın onayını bekliyor. Devlet Başkanı Lula da Silva’nın yeni yasayı onaylamak veya veto etmek için 8 Ağustos’a kadar süresi bulunuyor.

Brezilya Çevre ve İklim Değişikliği Bakanı Marina Silva, tasarıya şiddetle karşı çıktı ve bunu çevre koruma yasalarına indirilmiş “ölümcül bir darbe” olarak nitelendirdi. Ancak geçmişte Amazon havzasında petrol sondajı yapılmasına ilişkin öneriler de dahil olmak üzere başka konularda başkanla anlaşmazlık yaşamıştı. Başkan veto etse bile, muhafazakar eğilimli kongrenin bunu bozmaya çalışması ihtimali bulunuyor.

Brezilya İklim Gözlemevi, yasa tasarısını, Brezilya’nın askeri diktatörlüğünden bu yana “en büyük çevresel gerileme” olarak nitelendirdi. Askeri diktatörlük döneminde yol inşaatı ve tarımsal genişleme, Amazon’daki ormansızlaşmayı artırmış ve birçok yerli insanın yerinden edilmesine yol açmıştı. Bayan Riaño, Brezilya’daki bilim insanlarının yasa tasarısının “ülkede Uruguay büyüklüğünde 18 milyon hektardan fazla alandaki korumaları kaldıracağını” tahmin ettiğini ve “sonuçlarının çok büyük olacağını” söyledi.

Fotoğraf: Adam Śmigielski