Eurostat’ın 2023 verilerine göre, Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde ambalaj atığı üretimi alarm verici boyutlara ulaştı. Toplamda yaklaşık 80 milyon ton ambalaj atığı üretilirken, bu miktar kişi başına 177.8 kg gibi rekor bir seviyeye denk geliyor. Bu, 2013’e göre 21.2 kg’lık kayda değer bir artışı işaret ediyor. Ambalaj atıklarının neredeyse beşte biri (yüzde 19.8 ile) plastikten oluşuyor. Ancak bu yüksek atık üretimine rağmen, AB’nin en iyi geri dönüşümcüleri 2030 hedeflerini şimdiden aşmış durumda.
Bu gelişme neden önemli? Veriler, AB’nin dairesel ekonomi ve iklim liderliği iddialarının temelinde yatan tüketim çılgınlığının devam ettiğini gösteriyor. Plastik atık miktarındaki yüksek pay, atık azaltım politikalarının etkinliğini sorgulatıyor. Öte yandan, Belçika’nın yüzde 79.7’lik etkileyici bir oranla ambalaj atığı geri dönüşümünde liderliği alması, doğru tasarlanmış atık toplama sistemlerinin (özellikle “öde-at” modeli) başarısını kanıtlıyor. Bu, AB’nin 2030’a kadar tüm ambalaj atıklarının en az yüzde 70’ini geri dönüştürme hedefine ulaşmanın mümkün olduğunu gösteren önemli bir emsal teşkil ediyor.
Tüketim çılgınlığı ve geri dönüşüm şampiyonları
2023 verilerine göre, toplam ambalaj atıklarının en büyük payını yüzde 40.4 ile kağıt ve karton alırken, bunu yüzde 19.8 ile plastik, yüzde 18.8 ile cam ve yüzde 15.8 ile ahşap takip ediyor. Kişi başına düşen ambalaj atığındaki artış eğilimi, AB’nin atık azaltım hedeflerine ulaşmak için yalnızca geri dönüşüme odaklanmanın yetersiz kalacağını gösteriyor.
AB’nin geri dönüşüm liderleri
2023 yılında yedi AB ülkesi, 2030 geri dönüşüm hedefini (%70) şimdiden yakalamış durumda:
Tavsiye Edilen Haberler
-
SürdürülebilirlikTürkiye Sigorta tarafından “Su Raporu” yayımlandı -
-
-
| Ülke | Geri Dönüşüm Oranı | Etkileyen Faktör |
| Belçika | %79.7 | “Öde-At” (Pay-as-you-throw) sistemi |
| Hollanda | %75.8 | |
| İtalya | %75.6 | |
| Çekya | %74.8 | |
| Slovenya | %73.6 | |
| Slovakya | %71.9 | |
| İspanya | %70.5 |
Belçika’nın başarısının arkasında yatan “öde-at” sistemi, hanelerin ürettikleri karışık atık miktarına göre ücretlendirilmesini sağlayarak vatandaşları geri dönüşüme teşvik ediyor ve atık üretimini azaltmada dolaylı bir rol oynuyor.
En zayıf halka: Romanya’daki düşük oranlar
Listenin sonunda ise ambalaj atıklarının sadece yüzde 37.3’ünü geri dönüştüren Romanya yer alıyor. Avrupa Parlamentosu, düşük GSYİH’ye sahip ülkelerde, verimli atık yönetimi ve arıtma kapasiteleri geliştirmenin “zorlu” olmaya devam ettiğini belirtiyor.
Plastik poşet hedefinde büyük farklılıklar
AB’nin Plastik Poşet Direktifi, hafif taşıyıcı poşet tüketimini 2025 yılına kadar kişi başına 40’ın altına düşürmeyi hedefliyor. Bu alanda da Belçika, kişi başına sadece dört plastik poşet ile liderliğini sürdürüyor. Onu Polonya (yedi poşet) ve Portekiz (14 poşet) takip ediyor. Ancak Letonya’da kişi başına düşen plastik poşet sayısı 209’a ulaşarak, hedefin çok uzağında kalındığını gösteriyor.
Atık ihracatı ve çevresel kaygılar
AB atıklarının yaklaşık yüzde 90’ı kendi içinde işleniyor olsa da, kalan büyük bir kısmı geri dönüşüm adı altında ihraç edilmektedir. Avrupa Çevre Ajansı (AEA), bu durumun daha yoksul ülkelerde kirliliğin kötüleşmesi konusunda endişelere yol açtığını belirtiyor. AEA’ya göre, genel olarak AB’nin yavaş da olsa çöplükleri azaltma ve geri dönüşümü artırma yönünde ilerlediğini, ancak geri dönüştürülemeyen ürünlerin kullanımının aşamalı olarak durdurulması ve atıkların ayrıştırılarak toplanması için daha önemli bir çaba gerektiğini ifade ediyor.
Öde-At uygulaması Türkiye’ye örnek olabilir
Türkiye, Gümrük Birliği ve Yeşil Mutabakat hedeflerine uyum kapsamında ambalaj atığı yönetimini sürekli iyileştirme çabasındadır. AB’deki kişi başına 177.8 kg ambalaj atığı üretimi ve yüzde 19.8’lik plastik payı, Türkiye’nin de kendi atık üretimini ve bileşimini dikkatle izlemesi gerektiğini göstermektedir.
- Sistem Örneği: Belçika’nın “öde-at” sistemi başarısı, Türkiye’deki yerel yönetimlerin de hane bazlı atık ücretlendirme mekanizmalarını teşvik ederek, hem atık oluşumunu azaltma hem de ayrıştırmayı artırma potansiyelini değerlendirmesi için önemli bir modeldir.
- Plastik Atık İhracatı: AB’den gelen atık ihracatına olan bağımlılığın azaltılması ve kendi geri dönüşüm kapasitesinin artırılması, Türkiye’nin çevresel kirlilik riskini azaltması ve dairesel ekonomide ilerlemesi için hayati öneme sahiptir. Türkiye’nin de 2030 hedeflerine ulaşabilmesi için, AB’nin en başarılı ülkelerindeki gibi teşvik edici ve cezalandırıcı mekanizmaları etkin bir şekilde uygulaması gerekmektedir.
Yorum
Eurostat verileri, Avrupa'nın geri dönüşüm konusunda ilerleme kaydederken, temel sorun olan aşırı tüketimi durdurmakta zorlandığını netleştiriyor. Kişi başına düşen 177 kg$ ambalaj atığı, ne kadar çok geri dönüştürülürse dönüştürülsün, tüketim modelinin sürdürülemez olduğunu gösteriyor.
Belçika'nın başarısı, vatandaşları ekonomik olarak sorumlu kılan doğru politikaların fark yaratabileceğini kanıtlarken, Romanya gibi düşük GSYİH'ye sahip ülkelerin geri kalması, AB'nin "adil geçiş" ve altyapı finansmanı konusunda daha fazla destek sağlaması gerektiğini ortaya koyuyor.
Plastik poşet hedeflerinde bile 50 katından fazla fark olması, politikaların üye ülkeler arasında eşit derecede uygulanmadığını gösteriyor. AB'nin iklim liderliği, küresel ihracat endişelerini gidererek ve atık azaltımını geri dönüşümden daha öncelikli hale getirerek güçlenmelidir.
Kaynak: Euronews, Eurostat Verileri, Avrupa Çevre Ajansı (AEA), Avrupa Parlamentosu