Dünya Sağlık Örgütü işbirliğinde 70’den fazla akademik kurum ve BM kuruluşu tarafından hazırlanan Lancet Sağlık ve İklim Değişikliği Geri Sayım Raporu’nun 2025 edisyonu, küresel ısınmanın insan sağlığı üzerindeki yıkıcı sonuçlarını gözler önüne serdi. Rapor, 2012 ile 2021 yılları arasında sıcaklık kaynaklı ölümlerin yıllık ortalama 546 bine ulaştığını; bu rakamın, nüfus artışı da hesaba katıldığında 1990’lardan bu yana yüzde 23’lük bir artışa işaret ettiğini belirtiyor. Sidney Üniversitesi’nden Profesör Ollie Jay, bu verinin “yıl boyunca her dakika yaklaşık bir kişinin sıcağa bağlı ölüme yol açtığı anlamına geldiğini” vurguladı.
Bu gelişme neden önemli? Rapor, sağlık üzerindeki zararın sadece yükselen sıcaklıklarla sınırlı kalmadığını; fosil yakıtlara olan küresel bağımlılığın zehirli hava kirliliğine, orman yangınlarına ve dang humması gibi hastalıkların yayılmasına neden olarak her yıl milyonlarca insanın ölümüne sebep olduğunu ortaya koyuyor. En çarpıcı bulgu ise, hükümetlerin 2023 yılında fosil yakıt şirketlerine günlük 2.5 milyar dolarlık doğrudan sübvansiyon sağladığı bir dönemde, insanların yüksek sıcaklıklar nedeniyle çalışamamaları yüzünden yaklaşık aynı miktarda (2.5 milyar dolar) iş gücü kaybına uğramasıdır.
Bu dünya için ne ifade ediyor? UCL’den Dr. Marina Romanello, “Fosil yakıt bağımlılığımıza son verene kadar yaşamlara ve geçim kaynaklarına verilen zarar artmaya devam edecek,” diyerek sağlıklı bir geleceğin ancak fosil yakıt finansmanının durdurulmasıyla mümkün olacağını net bir şekilde ifade ediyor.
Haftalık Çevre Bültenine Kaydolun
En önemli haberleri anında alın
Finansal çıkar ve halk sağlığı krizi
Rapor, küresel ısınmayla mücadeledeki başarısızlığın temel nedenini, hükümetlerin fosil yakıt endüstrisine sağladığı devasa finansal destek olarak gösteriyor.
TAVSİYE EDİLEN
Fosil yakıt sübvansiyonları karşısında iş kaybı
2023 yılında dünya hükümetleri 956 milyar dolarlık doğrudan fosil yakıt sübvansiyonu sağladı. Bu miktar, 2024’teki COP29 zirvesinde iklime en duyarlı ülkeleri desteklemek için taahhüt edilen yıllık 300 milyar dolarlık iklim finansmanını dahi gölgede bırakıyor. Bu sübvansiyonlar devam ederken, yüksek sıcaklıklara maruz kalma 2024 yılında rekor düzeyde, 639 milyar saatlik iş kaybına yol açtı.
- Sağlık Bütçesinden Fazla Harcama: Suudi Arabistan, Mısır, İngiltere 28 milyar dolar ve Avustralya 11 milyar dolar dahil olmak üzere 15 ülke, ulusal sağlık bütçelerinden daha fazla parayı fosil yakıt sübvansiyonlarına harcamıştır.
Bankaların rolü
Finans sektörü de bu sorunun bir parçasıdır. Fosil yakıt sektörüne en çok kredi veren 40 ticari banka, 2024 yılında toplamda beş yılın en yüksek seviyesi olan 611 milyar dolarlık yatırım yapmış, yeşil sektöre verdikleri kredi ise 532 milyar dolarda kalmıştı. Bu finansman akışı, dünyanın en büyük 100 fosil yakıt şirketinin Mart 2025’e kadar öngörülen üretimlerini artırmasını sağlayarak Paris Anlaşması hedefiyle uyumlu olanın üç katı karbondioksit emisyonuna yol açacak.
Çok yönlü sağlık tehditleri
Fosil yakıtların yakılması sadece sıcaklıkları artırmıyor, aynı zamanda halk sağlığını çoklu yollarla tehdit ediyor:
- Hava Kirliliği: Fosil yakıtların sürekli yakılması, her yıl milyonlarca ölüme neden olan zehirli hava kirliliğine yol açıyor.
- Orman Yangınları: Artan sıcak ve kurak koşulların körüklediği orman yangınları, 2024 yılında rekor seviyede 154.000 duman kaynaklı ölüm kaydetti.
- Bulaşıcı Hastalıklar: Yükselen sıcaklıklar, dang humması gibi vektör kaynaklı hastalıkların yayılma coğrafyasını genişletiyor.
- Gıda Güvensizliği: Kuraklık ve sıcak hava dalgaları ekinlere ve hayvanlara zarar verirken, 2023 yılında 1981 ila 2010 yılları arasındaki ortalamaya kıyasla 123 milyon daha fazla insan gıda güvensizliğiyle karşı karşıya kaldı.
Türkiye’ye uyarı: Önleyici tedbirlerin aciliyeti
Türkiye ve içinde bulunduğu Akdeniz havzası, sıcaklık kaynaklı ölüm ve hastalık riski açısından küresel olarak en savunmasız bölgeler arasında yer almaktadır. Raporda belirtilen dakikada bir ölüm ve 639 milyar saatlik iş kaybı verileri, Türkiye’nin de gıda, tarım ve inşaat sektörlerindeki risklerini net bir şekilde ortaya koymaktadır.
- İşçi Sağlığı: Türkiye’nin güney ve güneydoğu bölgelerindeki inşaat ve tarım işçileri, artan sıcaklıklar nedeniyle doğrudan iş gücü kaybı ve ölüm riskiyle karşı karşıyadır. Türkiye’nin acilen ısı stresine karşı iş güvenliği protokollerini güçlendirmesi gerekmektedir.
- Hava Kirliliği ve Hastalıklar: Fosil yakıt bağımlılığı, büyük şehirlerde hava kirliliğini artırarak milyonlarca insanın solunum yolu hastalıkları riskini yükseltmektedir. Yenilenebilir enerjiye geçiş, bu sağlık maliyetlerini azaltmanın tek yoludur.
Yorum
Lancet raporu, iklim krizini soyut bir çevresel tehdit olmaktan çıkarıp, anlık ve ölümcül bir halk sağlığı acil durumu olarak tanımlamaktadır. Dakikada bir ölüm, inkar edilemez bir felaket sinyalidir. Raporun asıl yıkıcı tespiti ise, bu ölümlerin ve ekonomik kayıpların (2.5 milyar dolarlık günlük iş kaybı), bizzat hükümetlerin fosil yakıt şirketlerine sağladığı 2.5 milyar dolarlık günlük sübvansiyonlarla finanse ediliyor olmasıdır. Temel liderlerin ve büyük bankaların, sağlıklı bir gelecek uğruna kârı tercih etmesi, insan hayatını riske atmaktadır. Uzmanlar, "Her ısıya bağlı ölüm önlenebilir" derken, umudun yerel toplulukların ve sağlık sektörünün eylemlerinden geldiğini belirtiyor. İvme kazanmak için tek çözüm, fosil yakıt finansmanına derhal son verilerek temiz enerji ve iklim adaptasyonuna öncelik verilmesidir.
Kaynak: Lancet Sağlık ve İklim Değişikliği Geri Sayım Raporu (2025 Edisyonu), University College London (UCL), ClientEarth.
